Misir mənşəli ingilis araşdırmaçı Əhməd Osman Misirin məşhur fironu Axenatonun Musa peyğəmbər olduğu fikrini irəli sürür. O, “Musa və Axenaton” kitabında müqəddəs mətnlərdəki fikirləri təqib edərək bu sensassion iddianı ortaya qoyur.
Əhməd Osman yəhudi mənşəli psixoanalist Ziqmund Freydin Musanın Axenatonun davamçısı olması iddiasını daha da irəli daşıyaraq, onun əslində Axenatonla eyni şəxs olduğunu deyir. Yusif peyğəmbərin də XVIII sülalənin iki hökmdarının vəziri olan Yuya ilə eyni adam olduğunu deyən Əhməd Osman, müqəddəs kitabdakı xronologiya ilə Misir xronologiyasının müqayisəsini apararaq belə bir nəticəyə gəlir: “Bir tərəfdən İbrahim ilə Musa, digər tərəfdən isə XVIII sülalənin altıncı hökmdarı III Tutmos ilə XIX sülalənin ikinci hökmdarı I Seti arasında oxşar xronologiya aparmaq mümkün oldu. Yəhudi alimlərinin başqa bir hesabla vardığı nəticəyə görə İncildə israiloğullarının Misirdə qalma müddəti üçün dörd nəsil, 400 il və 430 il olaraq bilinən üç zaman dilimi var ki, bunlardan da doğru olanı dörd nəsildir. İsrailoğullarının XVIII sülalənin sonunda və XIX sülalənin hakimiyyətinin əvvəllərində Misirdə olduqları bilindiyi üçün, Misirə yerləşmələrinin bir çox alimlərin inandığı tarixdən iki əsr sonra gerçəkləşmiş olması lazmdır. Bu da İncildə qeyd olunan şəxslərlə misirli fironların müqayisəsi cəhdlərinin niyə çətinləşdiyini açıqlayır. Çünki hesablamalar yanlış edilib. Çoxtanrılı sistemin təktanrılı sistemə keçid dövründə hökmdarlıq etmiş dörd Amarna kralının (Axenaton, Smenkare, Tutanhamon və Aye) hamısı Yusif peyğəmbərin soyundandır. Misirdən çıxış XVIII sülalənin sonuncu fironu Horemhebin Amarna iqtidarını sonlandırmasından əvvəl baş verib…”
IV Amenofis, Amenhotep və ya hamımızın tanıdığı adla Axenaton e.ə.1375-ci ildə heyvan və digər rəsmlərlə təsvir edilən çoxtanrılı Qədim Misir dini sistemini ləğv edən firon olub. O, atası III Amenofobisin əksinə, Amon tanrısına sitayişi qadağan etdi, paytaxt Tebes (Luksor) şəhərini tərk edərək, yeni paytaxt şəhəri (Amarna) inşa etdi. Amon tanrısına sitayiş edən bütün məbədlər qapadıldı. Hətta adındakı “Amon” kəlməsinə görə adını Aton tanrısının şərəfinə Axenaton etdi. Bu dini islahat nəinki Misir, həmçinin şimalda Suriya və cənubda Nubiyanı da əhatə edirdi. Misir və bu ərazilər təktanrılı sistemə keçərək Atona sitayiş etdi. O, həmçinin Atona İncilin 104-cü ilahisinə çox bənzəyən bir ilahini yazan şəxs idi. Axenatonun dövründə sənət adamlarına müstəqillik verildi, onlara gördüklərini və hiss etdiklərini azad şəkildə ifadə etmək azadlığı verildi. Firon, həyat yoldaşı və qızları sıradan insanlar kimi təsvir edilməyə başlandı.
Ziqmund Freyd 1930-cu illərdə özünün “Musa və təkallahlıq” adlı kitabında qeyd edirdi ki, Musa adı əslində ibranicə deyil, Misir dilində “uşaq” anlamını verən “Mos” sözündən yaranıb. O, həmçinin Musanın doğum hekayəsinin tarixin bəzi böyük qəhrəmanlarının doğum miflərinin kopiyası olduğunu deyirdi. Birinin ya kral ailəsində doğulduğu, doğuşdan öncə yuxuda doğulacaq körpənin kralı və onun səltənətini yıxacağı, buna görə də uşağın atılması və ya öldürülməsi əmr edildiyi, ya da tam əksinə, yoxsul bir ailədə dünyaya gəldiyi, bir səbətin içində axar suya buraxıldığı, çoban və ya digər şəxs tərəfindən götürüldüyü, boya-başa çatdırıldığı, yaxud da vəhşi bir heyvan tərəfindən əmizdirildiyi qarşımıza çıxan yayğın hekayələrdəndir. Güman ki, bu hekayə Musa üçün də “yazılıb”. Freyd bundan başqa, Axenatonun yeni dini ilə Musaya öyrədilən təlimlərin arasında böyük oxşarlıqların olduğunu iddia edərək yazırdı: “Yəhudi inancına görə belə deyilir: “Schema Yisrael Adonai Elohenu Adonai Echod”. Yəni “Dinlə, ey İsrail, tanrımız tək tanrıdır!”. İbranicə “d” hərfi Misir dilində “t” hərfinin, eyni zamanda “e” hərfi də müvafiq olaraq “o” hərfinin qarşılığı olduğu üçün bu tərcümə belə edilməlidir: “Dinlə ey İsrail, Tanrımız Aton tək tanrıdır!””.
Freyd kitabında Axenatonun yüksək rütbəli məmurlarından biri olan Tutmosun da Aton dininin tərəfdarlarından biri olduğunu, Axenatonun ölümündən sonra Tutmosun şərqi deltanın Qoşen bölgəsində yaşayan yəhudi qövmünü seçilmiş xalq adlandırdığını, onları Misirdən çıxardığını da qeyd edirdi. Əhməd Osman isə Misiri tərk edən zaman yəhudilərin önündə gedən şəxsin elə Axenaton olduğunu iddia edir. O, həmçinin Sina dağında Musaya verilmiş “On əmr”in əslində Misirin “Ölülər kitabı” ilə eyni olduğunu deyir.
Misirlilərin inancına görə, ölümdən sonra onlar axirətdə Mühakimə otağında Osiris və 42 hakim qarşısında mühakimə edilirlər. “Ölülər kitabı”nın 125-ci bölümündə bir insanın bu durumda söyləməsi gərəkən etitaflar belədir:
Yalan danışmadım,
Oğurluq etmədim,
İnsan öldürmədim.
Musaya verildiyi deyilən “On Əmr”də də bu cümlələr aşağıdakı kimi dəyişdirilib:
Adam öldürməyəcəksən,
Oğurlamayacaqsan,
Qonşuna qarşı yalan şahidlik etməyəcəksən.
Əhməd Osman bundan başqa Musanın sehrli əsasının əslində Firon əsası olduğunu iddia edir və belə deyir: “Misir mənbələrində kralların fərqli hallarını təmsil edən əsa kolleksiyası olduğunu bilirik. Kralın gücünü simvolizə edən əsalardan biri ilan formasında misdən düzəldilirdi. İncildə Musanın əsası üçün işlədilən ibranicə kəlmə, həm “ilan”, həm də “mis” anlamını verən “nahash”dır. Talmudun əfsanəvi qismi olan Haggahadda Musanın əsasının kraliyyət xarakterinə sahib olduğu yazılır…”
Göründüyü kimi, müqəddəs kitablar Musanı Tanrının bir peyğəmbəri kimi qeyd edir, lakin belə bir şəxsin gerçəklikdə var olduğu heç bir tarixi mənbə ilə – nə arxeoloji, nə də digər yazılı mənbələrlə – təsdiqlənmir. Bu, Musanın əslində Axenatonun yanında təktanrılı dini sistemin dəstəkçisi olan rahib, ya da elə onun özü olduğu fikrini gücləndirir.
Bu iddialardan başqa, Musanın misirli memar Senenmut olduğunu iddia edənlər, yəhudilərin Misirdən çıxışı ilə hiksosların firon I Ahmos tərəfindən sürgünü arasında bənzərliklərin (arxeoloji materiallar baxımından) olduğunu müdafiə edənlər də mövcuddur. I Ahmos dövründə meydana gəlmiş böyük bir daşqının Tanahda bəhs edilən “On bəla” ilə oxşarlığı da diqqət çəkir. Bundan başqa, Minos (Santorini) vulkan partlaması ilə Misirdən çıxış və “On bəla” arasında paralel quran alimlər də var.
Haşiyədən bir qədər kənara çıxaraq, onu da qeyd edək ki, Nefertitinin İncildəki Müqəddəs Məryəmlə, Musanın baxıcısı olaraq tanınan Levi qızı Yokevetin Amarna krallarının sonuncusu Ayenin arvadı Tiye ilə, vəzir Yuyanın Yusif peyğəmbərlə eyni adam olduğunu müdafiə edən alimlər də mövcuddur.