Bu gün mafiya haqqında danışanda ağlımıza ilk olaraq, “Koza Nostra” (“Cosa Nostra”), “Yakudza”, “P2”, rus, yəhudi, alban, irland mafiyaları gəlir və gözümüzün önündə “Xaç atası” filmi dayanır. Onlar haqqında çoxlu əfsanələr dolaşır, reallığa dayananları da var, sadəcə mif olanları da…Hər bir halda mafiya, müəyyən məqsədə qulluq edən və bu məqsədə çatmaq üçün bir çox qaranlıq vasitələrdən istifadə edən silahlı, gücə dayanan birliklərdir. Narkobiznes, insan alveri, orqan ticarəti, silah ticarəti, silah qaçaqmalçılığı, rüşvət, təhdid, qətl, kampromat mafiya üçün “doğma” üsul və işlərdir.
Mafiya Siciliyada Burbonlar sülaləsinin hakimiyyəti dövründə, eləcə də, ondan sonrakı dövrdə dövlət strukturlarının zəiflədiyi və qanunsuzluğun tüğyan etdiyi bir zamanda, münasibətlərin aydınlaşdırıması zərurətindən meydana çıxıb. Bu zaman Neapolda “Kamorra” adlı kriminal qrup da meydana çıxmağa başlamışdı.[1]
1860-cı ildə İtaliyanın birləşdirilməsinədək, ölkə xaricilərin hökmranlığı altında olmuş, bu zaman siciliyalılar repressiyalara, təqib və qətllərə məruz qalmışdılar. Bu da öz növbəsində, şübhəsiz ki, xaricilərə qarşı bir müqavimət hərəkatına bənzər qüvvələri formalaşdırmışdı. Bu qüvvələr vaxtaşırı olaraq, varlılara və əcnəbilərə qarşı sui-qəsdlər, talanlar həyata keçirirdilər.
Mafiyalar belə yaranırdı. Bəs “Mafia” (ilkin mətnlərdə “Maffia”) sözünün mənşəyi hardan gəlirdi? Bu barədə bir neçə versiya var. Siciliyada sifət kimi işlənən “mafiusu” sözü ərəb mənşəli olub, “lovğa, inadkarlıqla özünü öyən” mənasını verir. “Marfud” sözü isə “yaramaz”, “lovğa” anlamında işlədilirdi. Sosioloq Dieqo Qambeta (XIX əsr) qeyd edirdi ki, “mafiusu” sözü “xuliqan”, eyni zamanda, “qorxmaz”, “özünəinamlı” mənalarını verir.
1282-ci ildə məşhur “Siciliyanın axşam ibadəti” zamanı fransız Anju sülaləsinə qarşı Jan de Proçidanın başçılığı ilə qalxmış üsyanda xalq kütlələri tərəfindən “Morte Alla Francia, Italia Anela” – “Fransya ölüm, yaşasın, İtaliya!” şüarı səsləndirilmişdi. Deyilənə görə, “mafia” sözü bu ifadədəki sözlərin ilk hərflərindən yaranıb. Bu üsyan nəticəsində fransızların böyük hissəsi məhv edilmiş, qalanları isə adadan qaça bilmişdilər. Üsyan, eyni zamanda, özü ilə qadınlar haqda bir əfsanəni də qoymuş oldu. Belə ki, guya qadınlar küçədə “Mia figlia” (“Mənim qızım”) deyə qışqırırdılar ki, bunun da “mafia” sözünün yaranmasında rolu olduğu deyilir.
Daha bir versiya Siciliya dialektində “gözəl ev” anlamını verən «casa mafiusedda» sözüylə bağlıdır.
Başqa bir versiya “Mazzini autorizza furti, incendi, avvelenamenti” – “Mazini talana, yanğına və zəhərləməyə icazə verir” cümləsində sözlərin ilk hərflərinin abbreviaturası ilə bağlıdır.
Hər hansı cinayətkar qrupa xitabən “mafiya” sözünün işlənməsi isə 1843-cü ildə Qaetano Moska və Cüzeppe Rissoto tərəfindən Palermoda tamaşaya qoyulmuş ”Vikariyalı mafiozlar” (“I mafiusi di la Vicaria”) əsərində yad edilir. Bu əsərdə mafiya və ya mafiozlar sözü bir dəfə də olsun çəkilməsə də, “boss”, “inisiasiya”, “umirta” və ya “omerta” (səssizlik kodeksi), “pizzu” (“zorla pul alma”) kimi terminlər bol-bol istifadə edilmişdi.
Rəsmi olaraq, müasir anlamında isə bu sözə 1865-ci ildə Palermo perfekti Filippo Antonio Qvalterioya aid sənəddə rast gəlinir. Turindən Palermoya İtaliya hökumət nümayəndəsi kimi göndərilmiş markiz Filippo Antonio Qvalterio, öz məruzəsində mafiyanı cinayətkar assosiasiya kimi qeyd edir. Digər hökumət nümayəndəsi, parlamentin deputatı Leopoldo Françetti mafiyanı “güc sənayesi” adlandırmışdı. Mario Pyuzo “Xaç atası” adlı romanında mafiya sözünü “sığınacaq” mənasında işlətmişdi.
Bunlardan başqa, Siciliya tarixçisi Qaetano Falsone mafiya sözünü “yığıncaq”, “çoxlu adamın görüşü” mənalarını verən “mafal” sözündən və ya “qoruyan” mənasını verən “muafax” sözündən yarandığını güman edir. Bəzən isə bu adın şər allahı Mohqdan törədiyi iddiaları da dolaşır.
Hansı addan yaranmasına baxmayaraq, bu sözün yaxşı məna kəsb etmədiyi, qaranlıq işlərə, cinayətə bağlı olduğu aydındır.
______________________
[1] Didye Qular Mafiya tarixi Bakı, 1993