Gürcüstan mühiti Qafqazın elm, maarif və ictimai-siyasi həyatına çox böyük təsir edib. Xüsusilə, XIX əsr ərzində bura bir növ Qafqazın təhsil və aydınlanma mərkəzi olub. Bu xüsusda təkcə Qori Seminariyasının adını qeyd etmək yetərlidir. Həm azərbaycanlı, həm erməni, həm də digər millətlərdən olan aydınların fəaliyyətində Gürcüstan, xüsusən də, Tiflis mühiti böyük rol oynayıb. Bura yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, həmçinin regionun bir növ siyasi mərkəzi rolunu oynayıb. Zaqafqaziya Seyminin burada yerləşməsi, hər üç Qafqaz ölkəsinin burada öz istiqlalını bəyan etməsi Tiflisin hansı dərəcədə önəm kəsb etməsinin bariz nümunəsidir.
Masonluğun Gürcüstanda iki əsri əhatə edən tarixi varlığı var. Belə bir iddia var ki, ilk gürcü mason məşhur numizmat və alim Mixail Barataşvili (Mixail Baratayev) olub. O, VI Vaxtanqla birlikdə Rusiyaya mühacirət etmiş aristokrat ailənin nümayəndəsi idi. M.Barataşvili Simbirsk qubernatoru Petre Barataşvilinin əsasını qoyduğu Baratayevka şəhərində anadan olub. 1816-cı ildən rus mason dairələri ilə fəal əməkdaşlıq edib. Onların arasında Dekabristlərlə xüsusilə yaxşı münasibətlərə malik idi. 1816-cı ildən Moskvada yaradılan o vaxtkı əsas rus mason lojası “Astreya”nın fəal üzvü olub. Həmin il “Fəzilət açarı” adlı mason cəmiyyətini təsis edib. 1826-cı ildə dekabristlərin üsyanı yatırıldıqdan sonra o da sui-qəsdçilərdən biri kimi həbs edilmiş, lakin heç bir əsas olmadığı üçün sərbəst buraxılmışdır.
Bundan başqa, ilk gürcü masonlardan Qriqol İoanidze Baqrationinin (1789-1830) adını qeyd etmək olar. O, 1812-ci il Kaxeti üsyanında iştirak etmişdir. Üsyan zamanı o, I Qriqori adı ilə Gürcüstan kralı elan edilmişdir.
XIX əsrdə Kutaisi, Batumi, Tbilisi kimi şəhərlərdə mason lojaları fəaliyyət göstərirdi və bu lojalar Rusiya xalqlarının Böyük Şərqi lojasının yurisdiksiyasına tabe idilər. Kutaisidə fəaliyyət göstərən “Qafqaz” lojasının (1915 və ya 1916-cı ildə yaradılıb) üzvləri arasında ədəbi tənqidçi, publisist və ictimai-siyasi xadim Kita Abaşidze, Yason Bakradze, istiqlaliyyət hərəkatı xadimi, Gürcüstan Demokratik Respublikasının xarici işlər naziri Yevgeni Geqeçkori, Aleksandr Diosamidze, Georgi Zdanoviç, Pyotr Kipiani, Zaqafqaziya seyminin sədri, müstəqil Gürcüstanın ilk konstitusiyasının müəlliflərindən biri Nikolay Çxeidze və Sergey Urusovun adları qeyd olunur.
Yevgeni Geqeçkori və Nikolay Çxeidzenin həmçinin Rusiya xalqlarının Böyük Şərqi lojasının Ali Şurasının (1910) və Peterburqda fəaliyyət göstərən “Geqeçkori” lojasının da üzvü olduğu yazılır. Bu iki şəxs həmçinin Varlaam Gelovani və Akaki Çxenkeli ilə birlikdə Peterburqda fəaliyyət göstərən “Qızılgül” lojasına üzv idilər Qeyd edək ki, bu lojanın üzvlərinin əksəriyyəti IV Dumanın deputatları idi. Hətta bu lojaya “Duma lojası” da deyilirdi.
IV Dumanın deputatı, ictimai-siyasi xadim Varlaam Gelovani həmçinin Peterburqda fəaliyyət göstərən “Şimal şəfəqi” lojasının (1909) katibi idi.
Sovet işğalından sonra bir çox gürcü intellektuallar, ictimai-siyasi və dövlət xadimləri mühacir həyatı yaşamağa məcbur oldular. Onlar Avropanın bir sıra ölkələrində, xüsusilə Fransada masonluq fəaliyyətlərinə davam etdilər. Gürcüstan, Azərbaycan və Ermənistandan, həmçinin Dağlılar Respublikasından mühacirət etmiş bir çox şəxs burada fəaliyyət göstərən lojalara üzv oldular. Belə məşhur lojalardan biri Parisdə fəaliyyət göstərən “Astreya” lojası (1921) idi. Burada digər qafqazlı mühacirlərlə yanaşı gürcülərin də adına rast gəlmək mümkündür. Bunlardan biri məşhur gürcü knyaz nəslindən olan Aleksandr Amilaxvari idi.
Bizim üçün də tanış olan “Qızıl yun” lojasına (1924) isə yazıçı, publisist, tərcüməçi və siyasətçi Giorgi Qvazava, Gürcüstan Respublikasının Təsis Məclisinin üzvü İosif Qobeçiya, Şalva Karumidze və Yakov Xaçalava üzv idilər. Adları qeyd olunanlarla yanaşı siyasətçi, Gürcüstan Nasional-Demokrat Partiyasının yaradıcılarından biri olan David Vaçnadze, Orbeliani, David Şirtladze və İosif Eliqulaşvili Parisdə fəaliyyət göstərən “Prometey” lojasında (1926) fəaliyyət göstərirdilər.
Lakin 1921-ci ildə Gürcüstanın Sovet İttifaqı tərəfindən işğalı ölkədə milli və müstəqil mason yurisdiksiyasının inkişafına mane oldu.
1991-ci ildə Gürcüstan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra müxtəlif xarici mason yurisdiksiyaları altında fəaliyyət göstərən gürcü masonları, masonluğun prinsiplərini xalqa tanıtmaq və Böyük Lojanın yaradılması üçün zəmin yaratmaq missiyasına başladılar.
Gürcüstanda müntəzəm masonluğun müasir tarixi öz mənşəyini 7 may 2011-ci ildə Ermənistan Böyük Lojasının Tbilisinin şərq hissəsindəki 1 nömrəli “Qızıl yun” müntəzəm lojasını təqdis etdiyi vaxta gedib çıxır. Bununla belə, 2013-cü ildə üç əlavə müntəzəm Böyük Loja ölkədə masonluğun işığının yayılmasında mühüm rol oynamışdır:
- 8 fevral 2013-cü il tarixində Rusiya Böyük Lojası Tiflisin şərqində 39 nömrəli “Qurucu Kral David” lojasını təqdis etdi. 22 fevral 2013-cü il tarixində Rusiya Böyük Lojasının himayəsi altında başqa bir loja – “Müqəddəs Kraliça Tamar” № 41 təqdis olundu.
- 20 fevral 2013-cü il tarixində Ukrayna Böyük Lojası Tbilisinin şərq hissəsindəki 10 nömrəli “Müqəddəs Georgi” lojasını təqdis etdi.
- 5 mart 2013-cü il tarixində Türkiyə Böyük Lojası Batuminin şərq hissəsindəki 1004 saylı “Prometey” lojasını təqdis etdi.
Dörd böyük lojanın hamısı bir-birini tanısa da (Ermənistan Böyük Lojası və Türkiyə Böyük Lojası istisna olmaqla), Gürcüstanda masonluğun inkişafı üçün ümumi anlaşma və ya əlaqələndirmə planı yox idi. Bu, mürəkkəblik və çətinliklər yaradırdı.
26 oktyabr 2013-cü il tarixdə Ermənistan Böyük Lojası Tiflisin şərq hissəsində yerləşən 10 nömrəli “Tbilisi” lojasını təqdis etdi.
Ukraynanın Böyük Lojası əlavə üç lojanı təsis etdi:
- “İlia Martali” lojası № 12 – Tbilisinin şərqində 8 fevral 2015-ci ildə
- “Vazi” lojası № 13 – Tbilisinin şərqində 13 avqust 2015-ci ildə
- “Uplistsixe” lojası ” No 14 – Tbilisinin şərqində 2 may 2016-ci ildə
28 may 2016-cı il tarixində Ukrayna Böyük Lojası Gürcüstanda Dairə Böyük Lojasını təqdis etdi.
14 mart 2015-ci il tarixdə Rusiyanın Böyük Lojası Tiflisin şərq hissəsində daha bir lojanı – “V Brilliant Georgi” lojası № 48-i təqdis etdi və ertəsi gün Gürcüstanın Böyük Lojasının təqdis mərasimini keçirdi.
Gürcüstan Böyük Lojası sonradan daha üç müntəzəm lojanı təqdis etdi:
- “A. Griboyedov” lojası № 4 – Mtsxetanın şərqində 19 iyun 2015-ci il
- “Motsart” lojası № 5 – Tbilisinin şərqində 1 yanvar 2016-cı il
- “İşıq Cəngavərləri” lojası № 6 – Tbilisinin şərqində 15 fevral 2016-cı il
Beləliklə, Gürcüstan Böyük Lojasının çətiri altında fəaliyyət göstərən müntəzəm lojalar bunlardır:
“Qızıl yun” lojası № 1
“Kral David “ lojası № 2
“Müqəddəs Georgi” lojası № 3
“Prometey” lojası № 5
“Tbilisi” lojası № 6
“Vazi” lojası № 10
“Uplistsixe” lojası № 13
Ermənistan, Türkiyə və Ukrayna Böyük Lojaları Rusiyanın Böyük Lojası tərəfindən təqdis olunan Gürcüstan Böyük Lojasını tanımır, lakin Gürcüstan ərazisində fəaliyyətlərini davam etdirirlər. Lakin məlumat üçün qeyd edək ki, Azərbaycan Milli Böyük Lojası ilə Gürcüstan Böyük Lojası arasında qarşılıqlı tanınma mövcuddur.
Bir çox internet resurslarında Gürcüstan siyasətçiləri və dövlət xadimlərindən bəzilərinin mason olması barədə xəbərlər var. Belə ki, SSRİ-nin xarici işlər naziri və müstəqil Gürcüstan Respublikasının ikinci prezidenti Eduard Şevardnadzenin Malta cəngavər ordeninin üzvü, Mixeil Saakaşvilinin isə mason olması barədə iddialar yer alır. Həmçinin Saakaşvilinin Şotland ritinin 18-ci dərəcəsində (“Qızıl gül və Xaç cəngavəri”) olduğu qeyd olunur. Bir maraqlı iddia da ondan ibarətdir ki, bir sıra gürcü mənbələri M.Saakaşvilinin həyat yoldaşı Sandra Roelofsun Rozenkreyser (Qızılgül və Xaç) ordeninin üzvü olduğunu yazır. Bu arada, M.Saakaşvilinin əsas fiqur olduğu “Qızıl gül inqilabı”nın adı da bu aspektdən maraqlıdır. Hətta hakimiyyətə gələndən sonra Gürcüstan bayrağını dəyişdirməsini və bayrağa guya Tampliyer xaçının təsvirinin qoymasını, onun bu ordenə mənsubiyyəti ilə bağlayırlar.
Bunlardan başqa, məşhur gürcü rəssam, heykəltəraş və memar Zurab Tsereteli və ictimai-siyasi xadim, iş adamı Kaxa Bendukidzenin də mason olduğu deyilir.
**************************************************************