Hər bir kişinin həyatında bir neçə əlamətdar hadisə olur ki, onların bəlkə də ən birincisi sünnətdir. Bəs sünnət nədir? Bu adət nə zaman meydana çıxıb? Mənası nədir?
Mövzuya giriş üçün qısaca belə demək olar ki, sünnət (ərəbcə “xətənə”) kişi cinsiyyət orqanının başını örtən və qoruyan üst dərinin (prepus) bir qisminin və ya hamısının kəsilib atılmasıdır. Bu gün əsasən, yəhudilərdə və müsəlmanlarda, hətta bir çox Polineziya qəbilələrində rast gəlinən bir adətdir və bir növ kişinin ərgənliyə addım atması ritualıdır.
Sünnətin yaranma tarixi barədə dəqiq bir fikir olmasa da, bu barədə bir neçə yarıəfsanəvi, yarıreal versiyalar mövcuddur. Versiyalara toxunmamışdan əvvəl Herodotun bu barədə qeydlərinə diqqət etmək yerinə düşərdi:
Yer üzündə yalnız üç xalq sünnət edir: kolxlar, misirlilər və efioplar. Finikiyalılar belə bu adətin misirlilərdən əxz etdiklərini etiraf edirlər. Suriyalılar və onların qonşuları olan makronlar da bu adəti misirlilərdən götürdüklərini deyirlər. Misirlilərə qədər hansısa xalqın sünnət etdiyini eşitməmişəm…”
Çox da dəstəklənməyən versiyalardan biri yunan mifologiyası ilə bağlıdır. Rəvayətə görə, Attis və Kibele sevgili olublar. Lakin Attis öz sevgisinə xəyanət edərək, Kibele ilə yox, kral Midasın qızı ilə evlənir. Toy mərasiminə Kibeleni də dəvət edən Attis, köhnə sevgilisi ilə qarşılaşdıqda peşmanlıq duyar və öz cinsiyyət üzvünü dibindən kəsər. Attisin qanlar içində qıvrıldığını görən Kibele, onu şam ağacına dönüşdürər.
Pessinus məbədində tanrıça Kibelenin şərəfinə hər il düzənlənən şənliklərdə məbəddə rahib olmaq istəyən kişilər ilk şərt olaraq, xədim edilər və cinsiyyət orqanları kəsilərək, şam ağacının altına basdırılardı.
Digər və daha çox dəstəklənən versiya isə Qədim Misir ilə bağlıdır. Bu adətin təxminən e.ə.2400-cü ilə qədər getdiyi güman edilir. Firon II Ramzesin öz oğlunu sünnət etdirdiyi mənbələrdə qeyd olunur. Misirlə bağlı versiyanın mifoloji tərəfi çox maraqlıdır. Guya İbrahim peyğəmbər Misirə gələrkən seçilmiş insanların sırasına qatılmaq üçün sünnət etdirib. Ondan sonra bu adət bütün səmavi dinlərdə yayılıb. Amma görünən də odur ki, İbrahimin Misirə gəlməsindən çox-çox əvvəl bu adət burada mövcud olub.
Bildiyimiz kimi, Osiris, Set, İsis və Neftis bacı-qardaş olublar. Adətə görə, onlar həmçinin bir-biri ilə evləniblər. Belə ki, Osiris İsis ilə, Set isə Neftis ilə ailə həyatı qurub. Lakin Set daha gözəl olan İsisi sevirmiş və hər nə yolla olur-olsun, onu Osirisin əlindən almağa çalışırmış. Nəhayət, o, bir gün qardaşı Osirisi öldürür və bədənini parçalara ayıraraq, hərəsini bir yana atır. (Bu hekayə sizə Qurandakı “Habil və Qabil qardaşlarının hekayəsini xatırladırmı?) İsis bu parçaları toplayaraq, onu yenidən dirildir. Bircə cinsiyyət orqanını tapa bilmir. Tapılmayan cinsiyyət orqanı üçün xalq mərasimlər təşkil edər, Set lənətlənər, Osirisin şəninə isə əksinə, dualar söylənərmiş. Tanrı Osirisə bağlılıq andı içərkən, kişilər öz cinsiyyət orqanlarını ya dibindən, ya da kiçik bir parçasını kəsərlərmiş. Bu, getdikcə “Osirisə bağlılıq ritualı”na çevrilərmiş. Bu ritualdan keçmiş kişilər seçilmiş hesab edilirmiş. İbrahim də seçilmiş insanların arasına qatılmaq üçün bu yoldan keçib. Sonralar İbrahim tanrı Yahveh ilə “Akide” adı verilən anlaşma bağlamış və bu anlaşmanın əlaməti olaraq, xalqına sünnət olunmasını əmr etmişdi. Yəhudilikdə sünnət adəti “britmila” adlanır. Sonradan bu adət yəhudilikdən islama keçmişdir. Xristianlıqda isə sünnət adəti mübahisə predmeti olmuş, hətta bir çox həvari, xüsusilə Pavel buna qarşı çıxmışdı.
Mövzu ətrafında araşdırma aparan tədqiqatçıların əksəriyyətinin gəldiyi qənaət ondan ibarətdir ki, sünnət patriaxal cəmiyyətin məhsuludur. Mövzunu tədqiq edən məşhur araşdırmaçılardan Ceyms De Meo sünnətin təxminən e.ə.5000-ci ildə Saharada yarandığını və buradan dünyaya yayıldığını iddia edir.
Neyrofizioloq Ceyms Preskot qeyd edir ki, körpə vaxtdan sünnət etmə, insan beyninin inkişafında cinsi həzz ilə ağrı hissinin birlikdə kodlanmasına və gələcəkdə kişidə cinsi həzzin güclü olmasına səbəb olur. Patriaxal toplum fərdin cinsəlliyini bu şəkildə kontrol edər.
Psixoanalizin banisi hesab edilən Ziqmund Freyd isə sünnəti, körpə oğlan uşağının anasına qarşı duyduğu özləm hissinin qarşısının alınması məqsədilə ictimai şəkildə həyata keçirilən cərrahiyyə əməliyyatı hesab edirdi və kişiliyə doğru atılmış addım sayırdı.