Yəqin ki, hər birimizin Nobel mükafatı haqqında az-çox bilgisi var. İndi isə sizə qəribə, bir o qədər də məzəli bir mükafat haqda söz açacağıq. Bu mükafat, Nobel mükafatının əksi olaraq, 1991-ci ildə ABŞ-da Mark Abrahams və “Qeyri-adi tədqiqatlar annalı” (Annals of Improbable Research) adlı yumoristik jurnal tərəfindən təsis edilib. Mükafat hər ilin oktyabr ayının əvvəlində, əsl Nobel mükafatının laureatları elan edilməmişdən əvvəl və güldürən, sonra isə düşünməyə məcur edən nailiyyətlərə görə verilir (first make people laugh, and then make them think).
Mükafatın adı da qəribədir – Nobel mükafatına əks olaraq, “İgnoble Prize”, yəni “Anti-Nobel mükafatı. Ruslar isə bunu “Şnobel mükafatı” (Шуточная нобелевская премия) adlandırır.
Hər il həqiqi Nobel mükafatçıları – saxta eynəklərdə, saxta burunlarda, fezlərdə və digər atributlarda – “İg Nobel” mükafatçılarının mükafatlarını təqdim etməyə gəlirlər. Mərasim Harvarddakı Sanders Teatrının möhtəşəm 1166 yerlik mühazirə salonunda təşkil olunur. İlk mərasim isə Massaçusets Texnologiya İnstitutunda baş tutub.
Təltifetmə mərasimində kağız təyyarələrin uçurulması ənənə halını almışdı. Lakin 2006-cı ildə təhlükəsizlik məsələləri səbəbindən kağız təyyarə uçurmaq qadağan edilib. Laureatların danışma müddəti 60 saniyə ilə məhdudlaşdırılır. Daha uzun danışanların sözünü səkkiz yaşlı “Miss Sweetie Poo”, israrla şıltaq bir səslə kəsir: “Xahiş edirəm dayanın, darıxmışam!”
Hər il Şnobel mükafatının təqdimetmə mərasimi televiziya və radio vasitəsilə bir neçə dildə, həmçinin mükafatın rəsmi saytında canlı olaraq translyasiya olunur. Lakin 2020-ci il hər sahədə olduğu kimi burda da istisna oldu. Bütün dünyanı bürüyən koronavirus pandemiyası səbəbindən bu il tədbir onlayn şəkildə təşkil olundu.
Birinci ildə yeddi, 2005-ci ildə bir, 2009-da iki, 2011-ci ildə bir və 2013-cü ildə daha iki mükafat istisna olmaqla, mükafat real işlərə görə verilir.
Mükafat alan ilk şəxs – Bart Knols, həm də Nobel mükafatına layiq görülüb. 2005-ci ildə isə mükafatla MAQATE – Atom Enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentlik təltif olunub. Maraqlıdır ki, həmin zaman Bart Knols orada çalışırdı. 2006-cı ildə isə Knols biologiya üzrə mükafatla təltif olunub.
Mükafata layiq görülmüş bir neçə şəxsi və mövzunu diqqətinizə çatdırırıq:
- “Ağacdələnlər gündə 12 min dəfə dimdiyini ağaca vurduğu halda niyə başları ağırmır?” (İvan Şvabb və Filipp Ra Mey – ornitologiya üzrə)
- “Bir qrup fotosunda hər kəsin gözlərinin açıq düşməsi üçün neçə dənə şəkil çəkilməlidir?” (Nik Svenson və Pirs Barns – riyaziyyat üzrə)
- “Kübrə böcəkləri niyə sürətli yeyir?” (Vasmiya El Hoti və Fatin El Müsəlləm – qidalanma sahəsi üzrə)
- “Yazı taxtasına sürtülən dırnağın səsi niyə bu qədər rahatsız edicidir?” (Linn Halpern, Randolf Bleyk və Ceyms Hillenbrand – akustika üzrə)