Yəqin ki, elə bir adam olmaz ki, Renessans dövrünün ən məşhur nümayəndələrindən biri olan Leonardo da Vinçini və onun “şah əsəri” olan “Mona Liza”nı tanımamış və ya ən azından onun haqqında eşitməmiş olsun…
Bəs kimdir bu Mona Liza? Nə zaman yaşayıb? Sirli gülümsəməyinin ardında hansı sirlər yatır? Bəziləri tabloya baxaraq, sadəcə bir qadındır deyər, bəziləri isə bu rəsmin sadəcə qadın rəsmi kimi yox, bir sənət əsəri kimi qəbul edər. Çünki “Mona Liza” fərqli studiyalara daşınıb, qızıl ortadan istifadə edilərək, hər bir incəliyinədək işlənən və tam 16 il ərzində tamamlanan, 500 ildə iki dəfə oğrulanan və bir dəfə asid turşusu ilə xarab edilən bir rəsm əsəridir. Bax, bütün bunlar onun nə qədər qiymətli bir əsər olduğunu ortaya qoyur.
Bu tabloda, həmçinin “Son axşam yeməyi” əsərində olduğu kimi bir çox şifrələrdən istifadə edildiyi güman edilir. Bizim bu qənaətə gəlməyimizə onun qeyd dəftərlərində istifadə etdiyi şifrələr kömək edir. Leonardo Da Vinçi əsərlərinin oğrulanmaması və oxunmaması üçün onu tərsdən yazardı. Bəzi kəlmələri isə bilərəkdən hərfləri qarışıq şəkildə – anaqramlar formasında işlədərdi.
Araşdırmaçı Stevenson və kollektivi tablonun bir kopiyasını çıxarmış və günlərlə incələmişlər. Bir gün tabloda sağ tərəfdə körpünün altında bir şey fərq etmişlər. Görüntünü bir az da aydınlaşdırdıqdan sonra həmin şeyin iki rəqəm – “7” və “2” rəqəmləri olduğu ortaya çıxır. Daha sonra şəkli daha yaxından incələyən qrup, Mona Lizanın gözlərinin içində hərflərin saxlandığını aşkar edirlər. Belə ki, sağ gözün içərisində “L”, sol gözün içərisində isə “S” hərfləri təsbit edilir.
“L”, “S” hərflərinin və “72” rəqəminin nə anlama gəldiyini aydınlaşdırmaq üçün Mona Lizanını arxasında olan görüntülərin gerçək olub-olmadığını incələdikdə, bu mənzərənin Bobbio adlı kiçik qəsəbəyə aid olduğu üzə çıxır. Demək ki, Leonardo bu qəsəbədə nə vaxtsa olub. Bobbio qəsəbəsinə orta əsrlərdən qalma bir qəsrdən baxdıqda tabloda görünən görüntülərə çox oxşayan bir mənzərə ortaya çıxır: qıvrılan çay, yüksək təpələr və daş körpü…
1472-ci ildə meydana gəlmiş dağıdıcı sel nəticəsində körpünün ağır ziyan gördükdən sonra yenidən restavrasiya edilməsi bilgisi, ortaya çıxan “72” rəqəminin nə anlama gəldiyini başa düşməyə kömək edir. Leonardonun bunu bilərəkdən, yaxud təsadüfən etməsi məlum deyil, amma nəzərə alaq ki, o, işlədiyi bütün əsərlərdə müəyyən şifrələr, gizli kodlar yerləşdirmişdir.
Bəs gözlərin içində yer alan “L” və “S” hərfləri nə məna verir? “L” – Leonardo anlamına gələ bilərdi, bəs “S” hərfi? Bunu öyrənmək üçün onu həyatını daha detallı araşdırmaq zərurəti meydana çıxır.
Məlum olur ki, Leonardo kasıb bir ailədən olan 10 yaşlı Giam Giakomo Kaprotti da Oreno adlı oğlan uşağını yanına şagird kimi götürür. Bu uşağın zaman keçdikcə yaramazlıqları və pis davranışları səbəbindən Leonardon tərəfindən “Salai”, yəni “kiçik şeytan” adlandırılması məlumdur. Bir çoxuna görə Salai, Da Vinçi üçün ilham qaynağı, kimilərə görə sadəcə şagirdi, kimilərə görə isə sevgilisi, bəlkə də elə hər üçü idi…Salaini bir neçə tabloda təsvir edən Leonardo ilə onun arasında hansısa münasibət ola bilərdimi? Misal üçün bu rəsmdəki kimi…Amma rəsmin nə üçün çəkildiyi bilinmir.
Amma Salainin bu rəsmi Mona Lizanın deşifrə olunmasında açar rolu oynadı. Tablo Mona Lizanın tablosu ilə qarşılaşdırıldığında üz cizgiləri, burun, dodaqlar, gözlər, çənə inanılmaz dərəcədə üst-üstə düşür. Və əslində tablonun sirri çözülmüşdü.
Sirr o idi ki, Leonardo yanına aldığı bu uşağı ilk əvvəllər önəmsəməsə də, zaman keçdikcə ona qarşı fərqli hislər keçirir və onlar sevgili olurlar. Lakin bu sirrin üzə çıxması onların həyatı bahasına başa gələ bilərdi. Çünki o dövrdə homoseksuallıq edamla cəzalandırılırdı. Ona görə də, hər ikisi bu sirri həyatları boyunca saxlamaq məcburiyyətində idilər və elə də etdilər. Leonardo onu fərqli formada, fərqli simada təsvir edəcək və beləcə, tarix boyu yaşadacaqdı…Bunun üçün rəsmin üzərində tam 16 il çalışdı, hər getdiyi yerə özü ilə apardı. Salainin bütün cizgilərini tabloya yansıtdı, yalnız bəzi dəyişikliklərlə…Lakin əsərin adı “Salai” ola bilməzdi, çünki bu ləqəbi hamı bilirdi. Bunun üçün “Mənim kiçik şeytanım” anlamını verən “Mon Salai” sözünü şifrələyərək, “Mona Lisa” formasına salır. (“Mon” – “mənim” “alisa” isə “Salai”nin anaqramı idi)
Beləliklə, 500 ildən çoxdur ki, özüylə bərabərində sirr daşıdığı bir sənət əsərinin də gerçək anlamı deşifrə olunur. Düzdür, bu, çoxlarınız üçün konspirasiya nəzərəyyəsi kimi görünə bilər, lakin burda həqiqət payının olduğu şübhəsizdir.