“Klub daxilində yetişən o böyük generasiyanın hansısa bir üzvü bizi tərk edəndə dərhal qalanları sayardım. İkisi – Pol Skoulz və Rayan Qiqqs – işimdən ayrıldığım günə qədər komandada qaldı. Demək olar ki, Qari Nevill də bu müddət ərzində yanımda idi. Altı dəliqanlının məşqlərdən sonra bir-biri ilə zarafatlaşması hələ də gözümün önündədir. Skoulz topla Niki Battın və Qarinin (əksər hallarda) başının arxa tərəfini nişan almağa çalışardı. Pol zarafat mövzularında cin kimi idi. O – yarım düzüm dəliqanlı heç bir-birindən ayrılmazdı. Ayrı qalmağı sevməyəcək qədər şən insanlar idilər. Klubu və hədəflərini çox yaxşı dərk edirdilər. Hədəfə gedən yolda bizə yoldaş olub, klubun prinsiplərini müdafiə edirdilər. Bütün valideynlər 21 yaşlı oğlun qarşılarına çıxıb, özünə ayrı ev alacağını, sevgilisi ilə ayrı evə köçəcəyini və ya başqa bir şəhərdə iş tapacağını dediyi o anı heç unutmurlar. Bir gün gəlir, sizi tərk edirlər. Futbol da mənim üçün eyni idi. Erkən yaşlarından etibarən birlikdə olduğum, “92 sinfi” adı verilən bu oyunçu qrupuna çox bağlanmışdım. Yanıma gələndə 13 yaşları var idi və mən onların böyüməsini izləmişdim.
Niki Battdan başlayaq. Mənə “Mad” jurnalının üz qabığındakı çilli, şəlpəqulaq, dovşan diş uşağı xatırladardı. Onun kimi müzür və yaramaz biri idi. Himayəm altında böyüdükləri üçün onları artıq ailəmin bir üzvü kimi görürdüm. Digər oyunçularla müqayisədə, onları daha çox tənqid edərdim. Çünki əmrim altında çalışan bu insanları qohumlarımdan fərqləndirmirdim.
Niki həmişə bir şeylər planlaşdıran dəcəl uşaq idi. Eyni zamanda, aslan kimi cəsur idi, çətinliklərdən qaçmaq nədir, bilməzdi. Klubumuzda forma geymiş ən məşhur oyunçulardan biri idi. O, əsl Mançester uşağıdır. Ən əsası da, ağlı başındaydı. Fil Nevill kimi, Niki də bir müddət sonra oyun praktikası tərəfdən əziyyət çəkməyə başladı. Bu, onların rəqabət duyğusuna uyğun gələn bir şey deyildi. Ona görə də başqa fürsətləri dəyərləndirmək fikrinə düşdü. Nəticədə Nikini çox ucuz qiymətə – 2 milyon sterlinqə sərbəst buraxdıq. O insanların bizə bir quruş da olsun, borcları yox idi. Onları qurduğumuz akademiya hesabına, heç nədən yetişdirmişdik. Nikiyə görə tələb olunan məbləğ, onun etibarını qoruyub, ən yaxşı anlaşmaya imza atmasını təmin edəcək qədər idi. O da karyerasını bitirdiyi günə qədər həmişə “Yunayted”i öz komandası kimi görürdü.
Əminəm, onları danladığım üçün arxamca danışırdılar. Yəqin ki, “Of, yenə mən? Bir az da o birilərə iliş də” deyə düşünürdülər. Birinci Qiqqzdən başlayırdım. Qulaqları cingildəyir bu dəqiqə. Gənc vaxtlarında mənə heç cavab verməzdi. Zaman keçdikcə özünü müdafiə etməyi öyrəndi. Niki arada cavab qaytarardı. Qari də məndən payını alardı, ancaq o, tərs cavabları ilə məşhur idi. Hər gün biri ilə mübahisə edirdi. Səhər 6-da durub, ilk iş kimi qəzetləri oxuyar və mətbuatla əlaqələrə görə məsuliyyət daşıyan işçimiz Di Lou, sonralar isə onu əvəzləyən Karen Şotbolta mesaj göndərərdi: “Telegraph” və ya “Times”dəki filan xəbəri oxumusan?”
Sanki hər səhər Qari tərs tərəfindən qalxırdı. Mübahisəyə meylli biri idi. Eyni zamanda, açıq sözlü idi. Bir xəta, qüsur görən kimi üzə deyirdi. Çıxılmaz situasiya ilə üzləşəndə instinktləri ona fikir bölgüsündənsə düşüncələrini sərt formada dilə gətirməyə məcbur edirdi. Qari ilə ortaq məxrəcə gəlmək mümkün deyildi. Tez özündən çıxırdı. Xırda məsələlərə görə belə saatlarla baş yorurdu. Amma mövzu mən olanda səbrimin hüdudlarını yaxşı bildiyindən, çox uzatmazdı. “Qari, başqasına iliş” – deyərdim. Gülümsəyərdi və aramızdakı gərginlikdən əsər qalmazdı.
O 20 ili alt yaş qruplarında yetişən uşaqlar olmadan keçirdiyimi düşünməyə cəhd etsəm, yəqin ki, komandanın skeletini gözümdə canlandırmaqda böyük çətinlik çəkərdim. Onlar sayəsində komandada sabitlik hakim idi. Komandanın başında olduğum 26 il ərzində “Mançester Yunayted” Brayan Robson və Norman Uaytsayddan başlayaraq, Pol MakQrat, Kantona və Ronaldu kimi böyük oyunçuları tapmaqla nam salmışdı. Ancaq akademiyadan çıxan uşaqlar içlərində “Mançester Yunayted” ruhunu daşıyırdılar. Onlar həm də kluba öz ruhlarını qatmışdılar. Gəncləri yetişdirərək uğur qazanmağın mümkün olduğunu göstərərək, məşqçilər heyətimizə örnək olmaqla yanaşı, özlərindən sonrakı nəsillərə də yol göstərdilər. Onların varlığı sonrakı 19 yaşlılara bunu izah edirdi: “Bunu bacarmaq mümkündür. Növbəti Kantona burada, bizim akademiyamızda, bizim məşq meydançamızda yetişə bilər”.
Pol Skoulzun klubdakı ilk gününü heç vaxt unutmaram. Pol O’Kif adlı balaca bir uşaqla birlikdə gəlmişdi. Atası İmonn əvvəllər “Everton”da oynamışdı. Brayan Kidd mənə çox bəyəndiyi iki 13 yaşlı uşaq gətirəcəyini demişdi. “Brayan, o bəhs etdiyin uşaqlar hardadı?” – deyə soruşdum. O qədər balaca idilər ki, görünmürdülər. Boyları 1.40 olardı. Bu sısqa ikiliyə baxıb, “Bunlar necə futbolçu olacaq?” deyə düşünmüşdüm. Klubda həmişə onlarla məzələnərdilər. Skoulz gənclərdən ibarət komandada oynamaq haqqı qazananda, “Bu Skoulzun heç şansı yoxdur, çox balacadır” demişdim. 16 yaşında mütəmadi oynamaq şansı əldə etməsinə baxmayaraq, hələ də balaca idi. Ancaq sonradan boyu çox tez uzandı. 18 yaşına kimi 8-10 sm boy atdı.
Pol çox utancaq idi, ağzını açmazdı. Atası ilə ləqəbləri eyni idi – Arçi. Onun haqqında müəyyən şübhələrim var idi. Ancaq düzü, hansısa matçda oynayarkən Skoulzu izləməmişdim, sadəcə, məşqlərinə tamaşa etmişdim. Zaldakı məşğələlər zamanı xüsusilə texniki məsələlərə diqqət yetirirdik. Pol gənclərdən ibarət komandada hücumçu kimi oynayırdı. Haqqında, “Hücumçu olmaq üçün tələb olunan sürətə sahib deyil” demişdim. Sonra onu hücumçu arxasında oynatmağa başladılar. Yadımadır, “Kliff”dəki (məşq bazası) ilk matçlarından birində cərimə meydançasının kənarından elə sərt zərbə vurdu ki, nəfəsim kəsildi.
Həmin oyunu məmimlə birlikdə izləyən Cim Rayan, “Yaxşı oynayır, ancaq şans qazanacağını düşünmürəm, çox balacadır” – demişdi. “Skoulz çox balacadır” cümləsi artıq klubda şablona çevrilmişdi.
Pol Skoulz mütəmadi oynamaq şansı əldə etməyə başladıqdan sonra astma problemi yarandı. Komandanın gənclər arasında keçirilən Federasiya Kubokunu qazandığı il oynaya bilməmişdi. Devid Bekhem də leylək kimi uzun və sısqa olduğu üçün növbəti mərhələlərdə komandaya qoşulmuşdu. Uels yığmasında oynayan Simon Deyvis “Kristal Pelas”la oynanılan finalın cavab görüşündə kapitanlığı Qiqqzə verdi. Robbi Savic də heyətdə idi. O komandanın böyük hissəsi sonradan milli komandalarda forma geydi. Ben Tornli də dizindən ağır zədə almasa, yığmada oynayardı.
Zəmanət verirəm, Skoulz gənc bir forvard kimi, mövsüm başına 15 qol vurardı. Sonradan yarımmüdafiənin mərkəzində oynamağa başladı. Yaxşı ötürmələr verəcək zəkaya və komandanı idarə etmək üçün lazımi keyfiyyətlərə sahib idi. Bu xüsusiyyətlər yəqin ki, tanrı vergisi idi. Ona qarşı birə-bir oynamağa cəhd edən komandalara qarşı matçlarda Skoulzu izləməkdən zövq alırdım. Rəqibləri düşmək istəmədikləri situasiyalara məcbur edir, anidən tək toxunuşla topun yönünü dəyişdirir, tərs tərəfə ötürmə verirdi. Rəqiblər onu qovalamaq üçün azı 1 dəqiqə sərf etsələr də, bu, bir işə yaramırdı, nəticədə, axmaq kimi görünürdülər. Skoulz onunla birə-bir oynayanları məhv edirdi.
Pol artıq 30 yaşa çatmışdı, orta sahədə rəqabət güclənirdi. Həmin ərəfələrdə əsəblərinə hakim ola bilmirdi. Mərkəzdəki iki mövqe üçün Darren Fletçer və Maykl Kerriki nəzərdə tutmuşdum. Etiraf edirəm, bu mövzuda səhv etmişdim. İnsanları önəmsəməməyin xəta olduğunu o zaman tam dərk etmirdim. Qurbanın bu səhv ucbatından nə qədər zərər etdiyini anlayanda geri dönmək çox çətin olur. O zamanlar ancaq işim çətinə düşəndə Skoulzidən faydalanardım. Həmişə oyuna girməyə hazır idi, istəkli, əsl tapşırıq adamı idi. Artıq orta ikilidə əsas seçimim Kerrik və Fletçer idi, yaşı 30-u ötən Skoulz isə lazım olanda meydana çıxırdı. Polun karyerasının son illərini yaşadığına dair düşüncə uzun müddət idi ki, beynimə yerləşmişdi.
2009-cu ildə Romada “Barselona”ya uduzduğumuz Çempionlar Liqası finalında Polu ikinci hissədə oyuna saldım. Anderson birinci 45 dəqiqə ərzində cəmi 3 pas vermişdi. Skoulzun son iyirmi dəqiqədə hesabında 25 ötürmə var idi. Bəzən futbolla bağlı hər şeyi bildiyinizi düşünürsüz, ancaq əslində, heç də elə deyil. İnsanlara haqq etdiyi dəyəri göstərməmək, onlardan, karyeralarının son dönəmində ancaq ehtiyacınız olduğu zamanlarda faydalanmaq yanlışdır. İnsan bəzən oyunçularının necə yaxşı olduğunu unudur.
Axırda Polun xidmətindən daha çox istifadə etməyə başladım. Tez-tez məndən “Mançester Yunayted” tarixinin ən yaxşı “11-liy”ini seçməyimi istəyirlər. Bu, çox çətindir. Skoulz və Brayan Robsonu bu komandadan kənar qoya bilməzsiz. İkisi də mövsüm başına ən azı 10 qol vurardılar. Ancaq onda da belə bir sual yaranır: Roy Kini nə edək? Onların üçünü birlikdə oynatmaq lazımdır. Belə olan halda isə başqa bir forvardla daha yaxşı oynayan Kantonanın yanına kimi qoyarsız? MakKler, Hyuz, Sulşer, Van Nistelroy, Şeringem, York, Koul, Runi və Van Persidən birini seçməyə çalışın. Qiqqzi də bir kənara ata bilməzsiz. Ona görə də, ən yaxşı “11-liy”i seçmək mənə həmişə mümkünsüz bir iş kimi gəlir. Yenə də, “Mançester Yunayted” tarixinin ən yaxşı heyətini seçərkən Kantona, Qiqqz, Skoulz, Robson və Kriştianu Ronaldu kimi futbolçuların mütləq orada olmalı olduqlarını demək lazımdır.
Skoulz yəqin ki, Bobbi Çarltondan sonra ən yaxşı ingilis orta sahə oyunçusu idi. Mən İngiltərəyə gələndən sonra, Pol Qaskoyn insanı oturduğu yerdən ayağa qaldıran oyunçuların başında gəlirdi. Ancaq Skoulz son illərində Qaskoynu da ötmüşdü. Birincisi, daha uzun müddət futbol oynadı. İkincisi isə 30 yaşından sonra inkişafına qaldığı yerdən davam etdi.
Skoulz uzun pasların ustası idi. Bir dəfə Qari Nevill kolların arasında görünməz olduğunu düşünsə də, Skoulzi onu 40 metrdən “tapmışdı”. Eyni uzaqmənzilli raketi bir dəfə Peter Şmayxelin üzərinə “göndərmişdi”. Bu “tərbiyəsizliy”inə görə danimarkalı qapıçı onu meydançada uzun müddət qovalamışdı. Skoulzi yüksək səviyyəli snayper ola bilərdi.
Mən bir futbolçu kimi, Kantona və Skoulzun doğuşdan gələn istedadına sahib olmamışam. Sanki onların başlarının arxasında gözləri var idi. Bu məziyyəti başqa futbolçularda da görmüşdüm. Bu tip oyunçuların komanda üçün nə qədər önəmli olduğunu yaxşı bilirəm.
Yüksək səviyyəli oyunçular arasında Skoulz ən yaxşısı idi. Rahat qələbə qazandığımız matçlarda Skoulz bəzən axmaqca şeylər yoxlayardı. Həmin anlarda öz-özümə deyərdim: “Bax, yenə canı sıxılır”.
Rayan Qiqqz o generasiyanın ən çox adından söz etdirən oyunçusu idi. 17 yaşında ona ilk dəfə oynamaq fürsəti yaradanda, gözləmədiyimiz problemlə – Qiqqz fenomeni ilə üz-üzə qaldıq.
Rayan hələ uşaq idi, bir italyan menecer mənə zəng edib, soruşmuşdu: “Sizin uşaqlar nə işlə məşğuldular?” Mən də, “Mark universitetdə oxuyur, Ceyson televiziya verilişinə çağrılır, Darren burda staj keçir” deyə cavab vermişdim. Cavabında, “Qiqqzi mənə satın, onu zəngin edim” dedi. Təbii ki, təklifi rədd elədim.
Qiqqz artıq Corc Bestlə müqayisə olunurdu. Bu etiketdən qurtulması mümkün olmadı. Hamı ondan bir şeylər qopartmağa çalışırdı, ancaq Qiqqz ağıllı idi. Onunla görüşmək istəyənlərə, müsahibə almağa çalışanlara, “Bu barədə məşqçi ilə danışın” deyərdi. Müsahibə vermək istəməzdi və bütün məsuliyyəti mənim üzərimə atardı. Dediyim kimi, ağıllı idi.
Rayan çox danışan biri deyildi, ancaq uşaqların hamısı onun sözünə qulaq asardı. Bir dönəm Pol İnslə birlikdə gülünc paltarlar geyərdilər, ancaq yaxşı ki, o dönəmin ömrü qısa oldu. İlk dəfə görəndə, “Bu nədi belə?” dediyim paltarı Rayan hələ də saxlayır.
İns rəngli paltarlar geyməyi sevərdi, Qiqqs isə onun yaxın dostu idi. Ayrılmaz ikili idilər. Ancaq Rayan olduqca professional həyat sürürdü. Klubda böyük ehtiram qazanmışdı. Hamı ona hörmət edir, sözünü dinləyirdi.
2010-cu ilin payızında “Vest Hem” oyunçusu Conatan Spektorun onu cərimə meydançasında yıxmasından istifadə edib, yarışmalara uyğun sualımı verdim: “Rayan Qiqqz “Mançester Yunayted”dəki karyerası boyunca komandasına neçə penalti qazandırıb?” Cavab: beş. Bunun səbəbi həmişə ayaq üstdə qalmağı bacarması idi. Büdrəyərdi, ancaq yıxılmazdı. Ondan, cərimə meydançasındakı sərt qayda pozuntuları zamanı niyə yerə yıxılmağa cəhd etmədiyini soruşanda, başımda buynuz varmış kimi mənə baxar və deyərdi: “Özümü niyə bilərək yerə atım ki?”
Qiqqz şöhrətə və markalaşmaya qarşı idi. O tip biri deyildi. Öz aləminə qapılmış adam idi. Mərkəzində şöhrət olan bir həyatı seçmək üçün dünyanın dörd bir köşəsində kameralar önünə keçmək gərəklidir. Bunun üçün enerjiyə ehtiyac var. Eyni zamanda, təkəbbürlü olmalı, o iş üçün yaradıldığına inanmalısan. Yəqin həmişə səhnədə olmağı, filmlərə çəkilməyi arzulayan aktyorlar haqqındakı məqalələri oxumusuz. Mən də şöhrətin o maqnit kimi çəkən cazibəsinə heç vaxt qapılmamışam.
Yetişdirdiyimiz oyunçuların, məsələn, “Bavariya”da Uli Höness və Karl-Haynts Rummenigge kimi, klubla olan əlaqələrini kəsməyib, Kerrinqtonda çalışmaya davam edəcəklərinə ümid edirəm. O zaman klub sisteminin necə işlədiyinin, uğurların davamlı olması üçün lazımlı olan oyunçu standartlarını daha yaxşı başa düşəcəklər. Yekunda prosesin komanda çalışdırmaqla yekunlaşıb-yekunlaşmayacağını bilmək olmaz, çünki bu, birbaşa məşqçilik məziyyətlərinizi necə inkişaf etdirdiyinizə bağlı məsələdir. Fəqət həm Qiqqz, həm də Skoulz “Yunayted”in ruhunu kifayət qədər yaxşı başa düşən insanlardılar. Futbolçu vaxtlarında da çox yaxşı oynadıqları üçün tələb olunan keyfiyyətlərə sahibdirlər.
Şübhəsiz, Rayan çox ağıllı insan olduğu və bütün oyunçuların hörmətini qazandığı üçün yaxşı məşqçi ola bilər. Sakit insan olması bu mənada heç bir problem yaratmayacaq. Az danışan o qədər məşqçi var ki… Əsas, xarakterin güclü olsun. “Mançester Yunayted” kimi bir klubda çalışa bilmək üçün şəxsiyyətinlə oyunçular üzərində təzyiq yaratmağı bacarmalısan. Bu klubda yaxşı, zəngin, dünyaca məşhur oyunçular var və onlar üzərində hakimiyyət qurmalısan. “Mançester Yunayted”də tək boss var, o da baş məşqçidir. Rayan bu mənada inkişaf etməlidir. Mən də 32 yaşımdan bəri bunu etməyə çalışırdım.
Məktəbdə oxuyanda bizdən böyüyəndə nə olmaq istədiyimizi soruşardılar. Mən, “futbolçu” deyərdim. “Yanğınsöndürən” – daha populyar cavab idi. O dövrdə “futbolçu olmaq istəyirəm” deyəndə, heç kimin ağlına dünyaca məşhur olmaq gəlməzdi. Futbol sadəcə birtəhər dolanmağın vasitələrindən biri idi. Qiqqz də hər halda belə düşünürdü.
Devid Bekhem həmişə hara getmək istədiyini bilən biri idi. Onun üçün o tip yaşam tərzi rahat idi və o statusu qazanmaqda maraqlı idi. Digər oyunçular isə dünyaca məşhur olmağın xəyalını belə qurmamışdılar. Onların xarakterində bu, yox idi. Qari Nevillin fotoqraf qarşısında poza verdiyini bir düşünün: “Tez edin, bitirin, gedək”.
Hamısı yaxşı valideynlərin himayəsində böyüdükləri üçün şanslı idilər. Nevill ailəsi, doğrudan da, çox güclü əxlaqa malik idi. Eyni şey hamısı üçün keçərlidir. Bu, həm onlar, həm də bizim üçün böyük şans idi. Onlar yaxşı yetişdirilməyin dəyərini bilirdilər. Ayaqları yerə basırdı, hamısı tərbiyəli idi və böyüklərinə hörmət edərdilər. Məsələn, mən özümdən böyük birinə adı ilə xitab etsəm, atam qulağımdan tutar və “cənab deyəcəksən” deyə xəbərdarlıq edərdi.
Artıq bunların hamısı geridə qaldı. Bütün oyunçularım mənə “Şef” və ya “Boss” deyərdilər. Bir gün Li Şarp yanıma gəlib, soruşmuşdu: “Vəziyyət necədir, Aleks?” Ona dedim: “Sən mənim məktəb yoldaşımsan?”
Daha da betəri, “Kliff”də yuxarı mərtəbəyə qalxanda Peddi Li adlı bir irlandiyalı gənclə qarşılaşdıq. Brayan Robson da arxamca gəlirdi. Peddi əhvalımı soruşdu: “Necəsən, Aleks?” Li Şarpa dediyimin eynisini ona da dedim. Təəccüblü şəkildə, “Yox, məktəb yoldaşı deyilik” – deyə cavab qaytardı. Bununla da kifayətlənmədim: “Elədirsə, mənə bir də Aleks demə”.
İndi o anları xatırlayanda gülürəm. Elə sərt reaksiya verdiyim zamanlarda, əslində, içdən-içə gülərdim. Peddi Li heyvanları təqlid edərdi. Milad bayramlarında ördək, inək, quş, aslan, pələng – bildiyiniz bütün heyvanların səsini çıxarardı. Hətta dəvəquşunu belə təqlid edə bilirdi. Uşaqların gülməkdən ürəkləri gedərdi. Peddi bir mövsümlük “Midlsbro”ya getsə də, uğur qazana bilmədi.
Bir başqa “dəli” də Corc Suitzer idi. Tipik Solford uşağı idi. Məşq meydançamızdakı yeməkxanada oyunçuların adlarını çəkib, sonra gizlənərdi. Corcun “qurban”ı bütün otaq boyu bunu edən şəxsi axtarardı. Məsələn, Arçi Noksa, “Salam, boss” və ya “Arçi” deyə səslənib, yoxa çıxardı. Uzun müddət şübhəlini tapa bilmədik. Yemək saatlarında o qədər insan arasında kim olduğunu təxmin etmək olduqca çətin idi. Ancaq günün birində onu yaxaladım. “Bir də bunu etsən, səni stadionun ətrafında ölənə qədər qaçırdaram” – dedim. Suitz kəkələyərək, məndən üzr istədi və məsələ bağlandı.
Daim itaət edilməyi xoşlayan biri kimi imic formalaşdırmışdım, ancaq əslində, içində azacıq şeytanlıq olan insanları xoşlayardım. Bu, insanı canlandıran özəllikdir. Adam özünə güvənməlidir, bir az cəsur olmalıdır. Ətrafınız həyatda özünü ifadə etməkdən çəkinən insanlarla doludursa, deməli, ciddi problemlər var, çünki bu insanlar meydanda da qorxaq kimi hərəkət edəcəklər. “92 sinfi”nin uşaqları heç nədən qorxmazdılar. Onlar mənim ən yaxşı müttəfiqlərim idilər…”
