Orta Şərq başda olmaqla toqquşma bölgələrində son illərdə dövlətlərin qarşı-qarşıya gəlmək istəməyib, vəkil ünsürlərindən istifadə etdikləri, zaman-zaman isə muzdlu xüsusi hərbi hissələrə müraciət etdikləri müşahidə olunur. ABŞ-ın “BlackWater” şirkəti xatırlanan ilk ad olmaqla yanaşı, Rusiya mənşəli “Wagner” şirkətinin də müxtəlif toqquşma bölgələrində öz mövcudluğunu göstərməyə başlaması diqqət çəkir. Rusiya “Wagner” şirkəti üzərindən Suriya, Liviya, Mərkəzi Afrika hətta Venesuela kimi ölkələrdə həm sahədəki müttəfiq ünsürlərini dəstəkləyir, həm də öz nüfuz sahəsini gənişləndirməyə cəhd göstərir.
Hal-hazırda müharibələrin və toqquşmaların təbiətinin dəyişərək hibridləşməsi və bu çərçivədə təhlükəsizliyin və müdafiənin sözün əsl mənasında xüsusiləşməsi və bazarla iç-içə olması yeni tərz hərbləri formalaşdırır. Xüsusi şirkət məfhumunun ortaya çıxması və hal-hazırda inkişaf etmiş və inkişaf yolunda addımlayan bir çox ölkə tərəfindən istifadə olunması da bu prosesin nəticəsidir. Ölkələrin xüsusi iş qolları ilə birgə hərəkət etməyə başlaması ilə xüsusi hərbi şirkətlər müharibələrdə iştirak edərək təhlükəsizlik və müdafiə siyasətlərində istifadə edilməyə başlanmışdır.
ABŞ-la yanaşı Rusiyanın özəl hərbi və təhlükəsizlik şirkətlərindən istifadə olunmasının son illərdə yayğınlaşması bu şirkətlərin, xüsusilə, Orta Şərqdəki və Şimali Afrikadakı fəaliyyətləri beynəlxalq sahədə diqqət çəkdi. Həmin şirkətlərin adından bəhs ediləni isə “Wagner” qrupudur.
2018-ci il fevralın 7-də Suriyanın neftlə zəngin ərazisi Deyr-ez-zor əyalətində, Fərat çayının şərqində, Hişam qəsəbəsində Rusiya ilə ABŞ orduları arasında çoxsaylı insan tələfatı ilə nəticələnən hərbi toqquşma baş verdi. Bu döyüşlərdə 500-dən artıq rus hərbçisinin öldürüldüyü barədə məlumat yayıldı. Bir çox ekspertlər iki supergüc arasında yaşanan bu hərbi toqquşmanı “soyuq müharibə” dönəmindən indiyədək ən çoxsaylı hərbçinin itkisi ilə nəticələnən toqquşma hesab edir. Moskva ilk olaraq, İŞİD-lə mübarizədə 5 hərbçinin öldüyünü qeyd etsə də, sonradan Rusiya XİN bu sayın onlarla olduğunu etiraf etdi. ABŞ tərəfi isə bildirib ki, Əsəd rejiminə dəstək verən güclər Deyr-ez-zor şəhərində, Fırat çağının şərq sahilinə YPG-nin (Suriya Demokratik Gücləri) nəzarətində olan Hişam qəsəbəsində 550 hərbçinin iştirakı ilə hərbi əməliyyat keçirmək istəyib. Bunların 300-ü Rusiyaya məxsus muzdlu olub. Lakin bu əməliyat uğursuzluqla nəticələnib. “Reuters”in verdiyi xəbərə görə, əməliyyat zamanı yüzlərlə hərbçinin öldüyü qeyd edilib. Rusiya tərəfi bunu qətiyyətlə rədd etsə də, Dimitar Beçev və Kerim Has bu hərbçilərin Rusiyaya məxsus olduğunu sübut edib. Bu hadisədən sonra keçmiş rus ordusu zabiti, polkovnik İqor Strelkov maraqlı bir status paylaşmışdı: “İki “Wagner” qrupu vardı bölgədə. Onlardan biri tamamilə yox edilib, ikincisi də pərən-pərən düşmüş vəziyyətdədir…” Müstəqil qəzetçi Maksim Borodin də bu qrupun qanunsuz fəaliyyəti barədə silsilə yazılar yazmışdı. Nəticədə onun meyiti yaşadığı binanın 5-ci mərtəbəsindən özünü atmış (bəlkə də atılmış) şəkildə tapılmışdı.
“Wagner” özəl hərbi şirkətinin nə zaman yaradılması bilinməsə də, adının mənasının Rusiya xüsusi təyinatlı qüvvələrinin təxminən 40 yaşlarında olan keçmiş zabiti Dmitri Utkinin əsgər ləqəbindən gəldiyi deyilməkdədir.
Şirkət haqqında ilk məlumata 2015-ci ilin oktyabrında Sankt-Peterburqda nəşr olunan «Фонтанка.ру» qəzetində rast gəlinir. Məlumatda qeyd olunur ki, 2013-cü ildə rus menecerlər Vadim Qusev və Yevgeni Sidorov gəmilərinin piratlardan mühafizəsi sahəsində fəaliyyət göstərən Moran Security Group şirkətini Honq Konqda qeydiyyatdan keçirirlər.
“Wagner” qrupunun sahibinin Kremlin ilə yaxın əlaqədə olduğu və hətta ona məxsus “Concord Food Catering”in Kremlinə yemək servisi təmin etdiyinə görə “Putinin aşbazı” ləqəbi verilmiş məşhur iş adamı Yevgeny Prigojin olduğu düşünülür.
“Yevgeni Viktoroviç Priqojin 1961-ci ildə Leninqradda anadan olub. Putinin “aşbaz”ı kimi tanınır. Həm yemək servisi göstərən şirkəti, çoxlu restoranları, neft yataqları, xaricdə bir sıra böyük biznesləri mövcuddur.”
Dmitri Valeryeviç Utkin 1970-ci ildə anadan olub. 2013-cü ilədək Rusiya Müdafiə Nazirliyinin Baş Qərargahının tabeliyində olan 2-ci Xüsusi təyinatlı əlahiddə alayın 700-cü xüsusi təyinatlı bölməsinin komandiri vəzifəsində xidmət edib. Tərxis olunduqdan sonra “Moran Security Group”-da, daha sonra Suriyada «Славянского корпус» şirkətində çalışır. 2016-cı ildə Priqojinin “Concord Food Catering” yemək şirkətinin baş direktoru təyin edilir. “Wagner“ qrupunun rəhbəridir. Qrupun adını məşhur alman bəstəkar və mistik Vaqnerin adından götürüb və hərbi xidmətdə bu ləqəblə tanınıb. Onun haqda bir maraqlı fakt da ondan ibarətdir ki, o, “Üçüncü Reyx”in tarixini çox sevir.
Qrup üzvlərinin əksəriyyətinin Orta Asiya, Balkanlar və Qafqazdan olan ölkələrdən 35-50 yaş arasındakı sabiq əsgərlərdən ibarət olduğunu söyləyə bilərik. Araşdırma hərbi kadrın böyük əksəriyətinin Çeçenistan, Gürcüstan və başqa bölgələrdə döyüşmüş və döyüş təcrübəsi olan və maddi problemlər yaşayıb mülki həyatla uyğunlaşa bilməyən şəxslər olduğunu göstərir. “Wagner” qrupunun əsgərlərin sayının 5 minə yaxın olduğu bildirilir. Conflict Intelligence Team adlı araşdırma qrupuna rəhbərlik edən Leviyev yazır: “Wagner-dən ona görə istifadə olunub ki, Moskva Qərbə, “baxın biz sizin İraqda və Əfqanıstanda verdiyiniz itkilərdən qat-qat az itki ilə necə uğurlu kampaniya aparmışıq” deyə bilsin.”
Rusiyanın “The Bell” saytı qeyd edir ki, şirkətin dəyəri 5.1 – 10.3 milyard rus rublu həcmindədir.
Bu özəl şirkətin fəaliyyətləri haqda ilk olaraq, Krım münaqişəsi dönəmində məlumatlar gəlməyə başlamışdı. Həmçinin Malayziyaya məxsus təyyarənin vurulmasının arxasında da “Wagner”in durduğu iddia edilirdi. Rusiyanın 2015-ci ilin sentyabr ayında Suriyaya hərbi olaraq müdaxilə etməsindən sonra sahədə rol almağa başladığı düşünülən “Wagner” qrupunun Suriya sahəsində müxtəlif fəaliyyətlər göstərdiyi məlumdur. Strateji obyektləri, qaz və neft sahələrini qorumaqla yanaşı, döyüşçü kimi Suriyanın müxtəlif nöqtələrində vuruşduqları da mətbuatda əks olunmuşdur. Rusiya Suriya sahəsindəki qazanclarını Şərqi Aralıq dənizində və Afrika qitəsində də davam etdirmək istəmiş və bu çərçivədə Hafter cəbhəsindəki boşluğu yaxşı qiymətləndirərək, Liviyada davam edən müharibənin fəal aktyorlarından biri mövqeyini əldə etmişdir.
Son söz kimi müharibələrin və toqquşma dinamikalarının təbiətinin dəyişdiyi bir dövrdə Rusiya yeni prosesə uyğunlaşaraq “Wagner” kimi şirkətlər vasitəsilə özünə hərəkət sahəsi qazanmağa cəhd göstərir.
Qaynaqlar:
İsmayıl Süleymanov
