Hett sivilizasiyasının tanıdılmasında önəmli xidmətləri olan Mahfi Eğilmezin yazdığı bir yazıda bu barədə maraqlı məlumatlar verilir.
Təxminən dörd min il əvvəl, Assuriya ticarət koloniyalarının Anadolu sakinləri ilə ticarəti zamanı müxtəlif vergidən yayınma, rüşvət hallarının yaşandığı, habelə yüksək faizli sələmin mövcud olduğu yazılı kitabələr ilə təsdiqlənir.
Assurların ticarət apardığı böyük şəhərlərə “liman” anlamına gələn “karum”, nisbətən kiçik şəhərlərə isə, “qonaq” mənası verən “wabartum” deyilirdi.
Ticarət eşşəklər vasitəsilə aparılırdı. Belə ki, Assuriyadan Anadolu torpaqlarına qədər təxminən min kilometr məsafəni eşşək karvanları ilə getməli olurdu assurlu tacirlər. Bu da təxminən altı-yeddi ay, bəlkə də daha çox zamana başa gəlirdi.
Assuriyalı tacirlər alış-veriş üçün içərisindən keçdikləri şəhərdə “qaqqadatu”, şəhərin hakiminə isə “nishatum” adlanan vergi ödəməli idilər. “Nishatum” sabit vergi idi və toxuculuq məmulatlarının dəyərinin 5%, qalayın isə 3% səviyyəsində müəyyən olunurdu. Kralın, tacirin gətirdiyi malları hamıdan əvvəl, ilk dəfə görmək və ən ucuz qiymətə almaq hüququ vardı. Bu cür vergiləri ödəməməyin iki yolu vardı: biri şəhərin içərisinə daxil olmadan, kənar yollarla hərəkət etmək idi. Lakin bunun da öz riski vardı. Belə ki, şəhər kənarında gecələmək, quldurların qəfil basqınına düçar olmaq qorxusu yaradırdı…
İkincisi isə, rüşvət idi…Belə ki, şəhər növbətçiləri ilə anlaşıb, malları gizli şəkildə şəhərə soxmaq üçün onlara “nishatum”dan çox az məbləğdə rüşvət vermək lazım olurdu. Amma bu da qorxulu idi. Əgər tacir tutulardısa, kral tərəfindən bütün mallarına əl qoyulması təhlükəsi ortaya çıxa bilərdi…
Asurlu tacir Puzur – Assurun bir məsləkdaşına yazdığı məktubda bu xəbərdarlıqlar yer alır: “İrranın oğlu qaçaq malları Puşukenə yolladı, amma saray görəvliləri qaçaq mallara əl qoydu və Puşukeni həbsə atdılar.” Cenevrə Sənət və Tarix Muzeyində sərgilənən, yenə tacir Puşukenin arvadı Lamassi tərəfindən yazılan bir məktubda deyilir: “Mənə göndərdiyin 1000 mina gümüşü nəzarətçilər məndən istədi. Amma mən vermədim…”
O dövrdə Assur tacirlər Anadolunun yerli sakinlərinə kreditlə satdıqları mallar üzərinə çox yüksək faizlər qoyurdular (30-180%). Faizi ödəyə bilməyən sakinlərin ailə üzvlərini qul edilirdi. Kralları zaman-zaman bu borcların silinməsi haqda fərmanlar çıxarsalar da, bu, sakinlərin xeyrinə olub, tacirlərə zərər vururdu…