Qədim tarix açılmamış sirlərlə doludur, bəziləri itmiş dəfn yerlərindən tutmuş batmış şəhərlərə qədər əsrlər boyu ictimaiyyətin təxəyyülünü ovsunlamışdır.
Boston Universitetinin arxeologiya professoru Andrea M. Berlin deyir: “İnsanlar öz mənşəyinə, sirlərə heyran olur. Görə bilmədiklərimiz, daha əvvəl gələnlər bizi çox maraqlandırır.”
Bəzi sirlər heç açılmasa da, digərləri yeni texnologiyaların köməyi ilə gün işığına çıxır. Berlinin qeyd etdiyi kimi, hər hansı əşyanı tapan müasir arxeoloq onun kimyəvi tərkibini çıxarmaq üçün digər alətlərlə yanaşı atom reaktorundan da istifadə edə bilər, halbuki XIX əsrin arxeoloqu sadəcə bir çubuq və təkər arabasına etibar edərdi.
Berlin deyir: “1950-ci illərdə karbon-14- dən başlayaraq arxeoloqların istifadəsinə verilmiş hər bir yeni texnologiya bu sahənin inkişafına kökündən təkan verdi.”
Bu yazıda bəşəriyyətin marağını məşğul edən 10 açılmamış qədim sirri sizlərə təqdim edəcəyik.
Tonis-Herakleion
Aralıq dənizində Misirin liman şəhəri olan Tonis-Herakleion, təxminən eramızdan əvvəl 331-ci ildə yaxınlıqdakı İsgəndəriyyənin qurulmasından əvvəl əsas ticarət mərkəzi kimi mövcud idi. Təxminən eramızdan əvvəl II əsrdə şəhər torpağın yuyulması səbəbindən dağıldı, ehtimal ki, zəlzələlər, sunamilər və ya daşqınlar buna səbəb oldu. Nəhayət, bütün Tonis-Herakleion su altında qaldı, 2000-ci illərin əvvəllərində dəniz arxeoloqları tərəfindən yenidən kəşf edilənə qədər haqqında heç nə bilinmədi. Ondan sonra suyun altından iri heykəllər, heyvan sarkofaqları, məbəd xarabalıqları, saxsı qəlpələr, zinət əşyaları, sikkələr və hətta 2400 illik meyvə səbətləri çıxarıldı və beləliklə, bu, Atlantida hekayəsinə yeni bir işıq saldı.
Banka düzü
Dəmir dövrünə aid, bəzilərinin hündürlüyü 10 fut və bir neçə ton ağırlığında olan minlərlə likenlə örtülmüş daş qablar Şimali Laosun dağlıq mənzərəsinə xüsusi rəng qatır. Əsasən qum daşından oyulmuş və 400-ə qədər qruplarda tapılan əfsanəvi qablardan şərab şüşəsi kimi istifadə etdiyi iddia edilir. Əksər arxeoloqlar isə onlardan cənazə qabları kimi istifadə edildiyinə inanırlar. Baxmayaraq ki, onların yaradılma məqsədləri, bu yerə necə gətirildiyi və onları yaradan sivilizasiya haqqında çox şey məlum deyil. Son tədqiqatlar daş qabların ən azı eramızdan əvvəl 1240-cı ilə aid olduğunu göstərir ki, bu da onları yaxınlıqda basdırılmış insan qalıqlarından çox daha qədim edir. Məsələni çətinləşdirən odur ki, bankaların çoxu Vyetnam müharibəsi zamanı ABŞ-ın kütləvi bombardmanının izi olan partlamamış sursat sahələrində dayanır və buna görə də tədqiqi təhlükə yaradır.
Quanabara körfəzi
Gəmi kəşfiyyatçısı Robert Marks 1982-ci ildə Braziliyanın Quanabara körfəzində üzərində Roma vazaları olan, amfora kimi tanınan bir neçə iki qulplu qablar aşkar etdiyini iddia etdi. Marksın fikrincə, bu amforalar romalıların Braziliyada ilk avropalılar olduğunu sübut edir. Bununla belə, o, heç vaxt ərazini tam olaraq araşdıra bilmədi, çünki Braziliya hökuməti onu talançılıq iddiasına görə ölkədən qovmuş və sualtı kəşfiyyat işlərini tamamilə dayandırmışdı. Marks buna cavab olaraq Braziliya Hərbi Dəniz Qüvvələrini tarixi yenidən yazmaq məcburiyyətində qalmamaq üçün amforaların üzərinə lil qatı tökməkdə ittiham etdi. Bu günə qədər Braziliya sahillərində Roma varlığı sübut edilməmiş olaraq qalır.
Nazka xətləri
Təxminən 2000 il əvvəl İnkadan əvvəlki sivilizasiya Perunun sahil düzənliyinə bir sıra nəhəng rəsmlər çəkdi. Nazka xətləri kimi tanınan bu geoqliflər 1930-cu illərdə təyyarələr ərazinin üzərindən uçmağa başlayana qədər naməlum olaraq qalırdı. Bu günə qədər 1000-dən çox dizayn tapılıb: onların əksəriyyəti düz xətlərdir, 30 milə qədər uzanır və ya həndəsi formalardır, digərləri isə hörümçək, kolibri, meymun, balina da daxil olmaqla heyvan və bitkiləri, həmçinin iki başlı ilan, it və “Astronavt” ləqəbli insanabənzər fiquru əhatə edir. 2022-ci ildə 168 yeni geoqlif aşkar edildi, lakin tədqiqatçılar hələ də onların məqsədini izah edə bilmirlər. Əsas fərziyyələrdən biri onları su ritualları ilə əlaqələndirilməsi ilə bağlıdır.
Parakas Kandelabra
Perunun Pisko körfəzinə baxan bir təpədə oyulmuş, Nazka xətlərinin şimal-qərbində yuxarıdan aşağıya qədər təxminən 600 fut uzanan başqa bir nəhəng geoqlif olan Parakas Kandelabra (Paracas Candelabra) yerləşir. Ərazidən tapılan saxsı qabların təxminən eramızdan əvvəl 200-cü ilə aid edilməsinə baxmayaraq, heç kim “şamdan”ın yaşını bilmir. Bir nəzəriyyə onun dənizçilər üçün naviqasiya vasitəsi rolunu oynadığını, digəri isə onun yaradıcı tanrının tridentini təsvir etdiyini iddia edir.
Saksayhuaman
Perunun başqa bir yerində, Kuskodan bir qədər kənarda, 1400-cü illərdə inklər tərəfindən əziyyətlə tikilmiş Saksayhuaman qalasının qalıqları yerləşir. İnka işçiləri nəhəng qayaları (bəzilərinin çəkisi 125 ton və ya daha çox olan) bura gətirmiş, daş ustaları onları tunc və daş alətlərdən istifadə edərək kəsmiş və bir-birinə bağlamışlar. İspan müstəmləkəçiləri tikinti materialları üçün tikilinin çox hissəsini söksələr də, Saksayhuaman böyük zəlzələlərə tab gətirə biləcək qədər güclü struktur olaraq sağlam qalıb.
Kleopatranın məzarı
Misirin son kraliçası adlandırılan, adı həm Yuli Sezar , həm də Mark Antoni ilə məşhurlaşan və daha sonra eramızdan əvvəl 30-cu ildə Antoninin Aktium döyüşündəki məğlubiyyətindən sonra intihar edən VII Kleopatra haqqında çox şey məlumdur. Bununla belə, Antoni və onun məzarının yeri – cütlüyün birlikdə dəfn edildiyi iddia edilir – tam bir sirr olaraq qalır. Bəzi tədqiqatçılar onun paytaxt və Aralıq dənizi arealının bir zamanlar mədəniyyət mərkəzi olan İsgəndəriyyədə yaşadığına inanırlar, ancaq eramızın 365-ci ildə baş vermiş sunami nəticəsində hər şey yoxa çıxmışdır.
Voyniç əlyazması
1912-ci ildə nadir kitab satıcısı Vilfrid Voyniç (Wilfrid Voynich) “Cənubi Avropadakı qədim qalada” yerləşdiyini iddia etdiyi orta əsr əlyazmasını əldə etdi. Ölü dildə və ya kodda yazılmış, heç kimin tanıya bilmədiyi, uydurma bitkilərin və çılpaq qadınların qəribə təsvirləri ilə dolu olan bu kitab o vaxtdan bəri alimlərin, o cümlədən Alan Turinqin və FTB-nin maraq dairəsinə düşüb. İllər ərzində bir neçə insan bunu deşifrə etdiyini iddia etdi, lakin hər dəfə böyük bir şübhə xoru ilə qarşılandı. Bəziləri hər şeyin mükəmməl uydurma olduğundan şübhələnir. İndi Yel Universitetində saxlanılan Voyniç əlyazması tapmacanı birdəfəlik həll etməyə çalışan hər kəs üçün açıqdır.
Yonaquni abidəsi
Yaponiyanın Yonaquni adasının sahillərində ən azı 165 fut uzunluğunda və 65 fut enində sualtı qaya yerləşir ki, bu da süni piramidaya bənzəyir. 1980-ci illərdə kəşf edilmiş və hazırda Yonaquni abidəsi kimi tanınan bu abidənin bəzi tədqiqatçılar tərəfindən qədim sivilizasiyanın xarabalıqları olduğuna inanılır. Bir çox digər tədqiqatçılar isə iddia edirlər ki, “Yaponiya Atlantidası” tektonik yüksəliş və okean axınları ilə formalaşan maraqlı təbiət hadisəsindən başqa bir şey deyil.
Stonhenc
Dünyanın ən məşhur tarix öncəsi abidələrindən biri olan Stonhencin (Stonehenge) tikintisi təxminən 5000 il əvvəl, İngiltərə Tunc dövrünə girməzdən əvvəl başlayıb. Əksər tədqiqatçılar onun məzarlıq yeri kimi fəaliyyət göstərdiyi fikri ilə razılaşırlar. Bununla belə, Stonhencin digər sirləri onun dini, mərasim, astronomik və ya müalicəvi əhəmiyyətini ehtiva edərək anlaşılmaz olaraq qalır.
