Beyninin güclü həssaslığı səni daha zehinli və yaradıcı edə bilər. Amma bu ikitiyəli qılıncdır.
Yüksək IQ-yə sahib insanların bir çox baxımlardan üstün olduqları deyilir. Onların daha yaxşı təhsil alacaqları, yaxşı karyera quracaqları və yüksək əməkhaqqı alacaqları gözlənilir. Bununla belə, məlum olub ki, yüksək zəkanın depressiya, bipolyar pozuntu, təşviş, ADHD (Hiperaktiv pozuntu ilə bağlı fikrini cəmləşdirə bilməmək), həmçinin allergiyalar, astma və immum pozuntusu kimi müxtəlif mənəvi və immunoloji xəstəliklərlə əlaqəsi var. Nəyə görə belədir? “Intelligence Journal”da çıxan məqalə ədəbiyyatı gözdən keçirir və bu bağlılığı yaradan mexanizmləri analiz edir.
Tədqiqat müəllifləri Amerikan Mensa Cəmiyyətinin (zəka testlərində ən yaxşı nəticə göstərən 2%) 3715 üzvünün məlumatlarını ölkədə keçirilən digər sorğularla tutuşdurub. Məqsəd sıravi əhali ilə müqayisədə yüksək zəkalı insanlar arasında yayılan bir çox pozuntuların səbəbini aşkarlamaq olub.
Nəticələr göstərib ki, yüksək zəkalı insanlar müqayisədə Autizm Spektrum Pozuntusuna 20%, təşviş diaqnozuna isə 80% meyillidirlər və onlar emosional stabilliklə bağlı ən azından hansısa bir pozuntuya 182% daha çox meyillidilər.
Fizioloji pozuntulara gəldikdə isə, yüksək koqnitiv bacarıqlara malik insanlar ətraf mühitlə əlaqədar allergiyalara 213%, astmaya 108% və avto-immun pozuntularına isə 84% daha çox meyillidirlər.
Araşdırmaçılar başqa cavablar tapmaq üçün psixonevroimmunologiya (PNİ) sahəsinə müraciət ediblər. PNİ xronik stresin beyin və immun sistemi arasındakı kommunikasiyaya təsir edən ətraf mühit faktorlarına cavab vermək üçün necə toplandığını araşdırır.
Araşdırmaçılar vurğulayırlar ki, yüksək zəkalı insanlar “həddindən artıq həyacanlamaya” və mərkəzi sinir sisteminin hiper-reaktivliyə meyillidirlər. Eyni zamanda isə bu, yüksək zəkalı insanlara onların yaradıcılığına və sənətkarlığına yardım edən güclü sayıqlıq bəxş edir.
Faktiki olaraq koqnitiv bacarıq sahəsi yüksək zəkalı insanların “ətrafındakıları daha dərindən və genişmiqyaslı dərk etmək bacarığının olduğu” fikrini qəbul edir.
Lakin bu cür hiper-reaktivlik həmçinin dərin depressiyalar və zəif mənəvi sağlamlığa yol açmaq iqtidarındadır. Bu, xüsusilə şairlər, romançılar və güclü söz zəkasına malik olan digər insanlara aiddir.
Onların ətrafa olan güclü emosional reaksiyası dramatikləşdirmək və nigarançılıq meyillərini artırır, bunların ikisi də depressiyanın və təşviş pozuntularının xəbərçisidir.
Tədqiqatçıların yazdığına görə, güclü psixoloji reaksiyalar immun sisteminə təsir göstərə bilər. Güclü həyacanlanması olan insanlar qıcıqlandırıcı paltar və səs kimi zərərsiz görünən zahiri əlamətlərə ciddi reaksiya verə bilərlər. Bu reaksiya isə xronik stresə çevrilə və zərərli immun reaksiyasını doğura bilər. Vücud bir şeyin təhlükəli olduğuna inananda (toksin kimi obyektiv baxımdan real, yoxsa qıcıqlandırıcı səs kimi xəyal edilmiş bir şey olmasından asılı olmayaraq), o, çox sayda harmon, nevrotransmitter və molekullar daxil olmaqla, psixoloji reaksiya axını doğurur. Bu proseslər xroniki formada aktivləşəndə isə, vücudu və beyini dəyişdirə, immun funksiyasının nizamını poza və astma, allergiya və avtoimmun kimi pozuntulara səbəb ola bilərlər.
Elmi ədəbiyyat hədsiz zəkalı uşaqlarla allergiya və astma arasındakı bağlılığı artıq təsdiq edib. Bir araşdırmanın nəticələrinə görə, 160-dan çox IQ-sü olanların 44%-i allergiyalardan əziyyət çəkirlər, onların digər həmyaşıdlarında bu göstərici 20%-dir. Müəlliflərin bu məqalə ilə bağlı eksplator araşdırmaları əlaqəni təsdiqləyib.
Bu tapıntılara və əvvəlki tədqiqatlara əsaslanmaqla, tədqiqatçılar bu fenomeni inteqrasiyanın hiper beyin/hiper bədən fenomeni adlandırıblar, fenomen isə məsələni belə izah edir:
Yüksək zəkalı insanlara xas olan hədsiz həyacanlanma onlarda daxili və xarici mühit hadisələrinə hiperhəssas münasibət göstərmək riskinə səbəb ola bilər. Bu güclənmiş sayıqlıqla müşayiət olunan dramatikləşdirmək və nigarançılıq dalaşqanlıq kimi xroniki xüsusiyyətlərə səbəb ola, yaxud reaksiyaları keyləşdirə bilər ki, bundan sonra da çoxsaylı immonuloji hadisələr ortaya çıxa bilər. {…} İdeal baxımdan immun tənzimlənməsi reaksiyanı doğuran və onu əngəlləyən optimal bir balans kimi çıxış etməlidir. O qıcıqlanmanın qarşısını almalı və yenidən normal əhval ruhiyyəyə qayıtmalıdır. Haqqında danışılan çox həyacanlanan insanlarda isə balansa səbəb olan bu sistem uğursuzluğa düçar olur və beləliklə də, tətikləyici signallar xroniki aktivlik yaradırlar.
Müəlliflər sonda qeyd edirlər ki, yüksək zəka (xüsusilə 2%-lə) və xəstəliklər arasındakı əlaqə barədə tədqiqatların davam etməsi zəruridir, xüsusilə də səbəb-nəticə əlaqəsini tapmaq və yüksək IQ-yə sahib olmanın doğurduğu neqativ aspektləri gün işığına çıxarmaqdan ötrü. Onların dediyi kimi, “vergi, yaxud bacarıq özünü-aktualiziya və inkişaf üçün ya bir tətikləyici faktor, yaxud da nizamsızlıq və zəifləmənin əlaməti ola bilər”.
Bilgə.Az