Artıq heç kimə sirr deyil ki, Adolf Hitlerin nəinki SSRİ-yə, yəhudilərə və qaraçılara, həmçinin Türkiyəyə qarşı da güclü nifrəti vardı. Elə bu cəhət nasistlərin ermənilərlə əməkdaşlığına təkan verirdi.
Hitler Almaniyasının siyasi koordinatoru Alfred Rozenberq yazırdı: “Almaniyanın Qafqazda və onun cənub hissəsində siyasətinin məqsədi, hərbi və siyasi meydanda hakimiyyəti ələ almaq idi…” Rozenberqin tərtib etdiyi xəritədə işğal olunmuş ərazilərə Türkiyə də daxil idi. Nasistlər ermənilərin türklərə qarşı nifrətini bilirdilər və bundan ən yaxşı formada istifadə etmək qərarına gəldilər. Bu məqsədlə, Reyx nümayəndələri ermənilərə belə bir məzmunda müraciət yolladılar: “Bizə bizimlə birlikdə hərəkət etmək üçün imkanlarınızı ən dəqiq formada təqdim edin. Daha sonra isə arzularınızı bizə çatdırın…”
Faşistlər ermənilərdən işğal olunmuş ərazilərdə işğal rejiminin möhkəmləndirilməsi və daxili asayişin qorunması üçün istifadə edirdilər. Ermənilər nasistlərin siyahısında olan yəhudilərin gizləndikləri yerləri xəbər verir və onların tutulmasında iştirak edirdilər.
Bu işdə, vaxtilə türk-müsəlman kəndlərində törətdiyi cinayətləri ilə ad çıxarmış general Dro Kanayan xüsusilə canfəşanlıq edirdi. Yazıçı Eduard Abramyan yazırdı ki, erməni məsələsi Almaniyanın xarici siyasətinin xüsusi istiqamətinə çevrilmişdi. Buna görə Reyx, ermənilərə xüsusilə fərqli yanaşırdı və erməni emiqrantlardan SSRİ və Türkiyəyə qarşı məharətlə istifadə edirdi.
Arxiv və kəşfiyyat materiallarına əsasən məlum olur ki, rəsmi Berlin ermənilərdən Türkiyəyə qarşı “müqəddəs müharibə”də istifadə mümkünlüyü üzərində qəti şəkildə düşünürdü. Bu işdə ermənilərə yunan birlikləri də kömək etməli idi. Razılığa görə, ermənilər Türkiyəyə qarşı müharibədə yüz minlik ordu yığmalı idi. Bütün bu faktlar erməni-alman anlaşmasında – “Gertruda” planında ətraflı təsvir olunurdu. Plana görə, ermənilərə Şərqi Anadolu və Kilikiya əraziləri vəd olunmuşdu.
1942-ci ildən sonra nasistlərin Qafqaz siyasətində əməli işlərə keçid baş verdi. Almaniyada “Hayastan” adlı qəzet çap olunmağa başlandı, bütün redaksiya heyəti ermənilərdən ibarət idi. Maliyyə dəstəyi birbaşa III Reyxin təbliğat naziri Göbbels tərəfindən göstərilirdi.
1935-ci ildən başlayaraq, erməni mediası Hitlerə və ümumiyyətlə, nasistlərə mübaliğəli yazılar dərc etməyə başaldı. Məsələn, həftəlik nəşr edilən “Ayrenik” qəzetində dərc olunan Buxarest bələdiyyəsinin sədr müavininin müraciətində belə deyilirdi: “Yəhudilərin köləsi olmamaq üçün bizlər müharibədə Rumıniyaya dəstək olmalıyıq…” Qəzetin 25 sentyabr 1936-cı ildəki sayında erməni və yunanların Salonikdə yəhudilərə qarşı qətliamına haqq qazandırılır, yəhudilər pis xalq kimi təsvir olunurdu.
Almanların erməni planlarında əsas diqqət daşnaklara yönəldirilirdi. Türkiyəyə qarşı ilk daşnak birlikləri 1943-cü ilin ortalarında general Qaregin Njdenin başçılığı ilə yaradıldı. Njde “Tseqakron” adlı təşkilat yaratdı. Bu təşkilat vasitəsilə gənc ermənilər SS və digər elit nasist təşkilatlarına üzv ola bilirdilər.
Almaniyada və işğal olunmuş Fransada yaşayan bir çox erməni vermaxtın 10-cu ordusuna daxil olurdu. Rozenberqin planına əsasən, Almaniyanın himayədarlığı altında “Ermənistan Baş Komissarlığı” yaradıldı. Xidmətləri və sədaqətləri müqabilində ermənilərə Qarabağ, Naxçıvan və Axalkalakinin bir hissəsi vəd edilirdi. Qarabağda SSRİ-yə qarşı qiyam qaldırmaları üçün Almaniya ermənilərindən ibarət xüsusi təlim keçmiş hərbi birliklər göndərilmişdi. (Bu haqda erməni tarixçisi Eduard Abramyan özünün “Qafqazlılar Abverdə” kitabında yazır…)
Hitlerə xidmət etmiş sədaqətli daşnaklar kimlər olub? Bu “qəhrəmanlar”dan bəzilərini tanımaq pis olmazdı.
Artaşes Abeqyan (Naxçıvan ermənisi)
1941-ci ildə Rozenberqlə bir neçə dəfə görüşüb və SSRİ-yə qarşı ermənilərin köməyini təklif edib. 1942-ci ildə Erməni milli komitəsinə rəhbərlik edib, Göbbelsin əmri ilə “Hayastan” qəzetinin baş redaktoru işləyib. 1943-cü ildə Polşadakı ölüm düşərgələrinə səfərlər edərək, SSRİ-yə qarşı fəaliyyət üçün xüsusi təlimlər keçib.
Vaçaq Abeqyan
İşğal olunmuş şərq əraziləri nazirliyində tərcüməçi kimi fəaliyyət göstərib. Əsir düşərgələrin gedərək, “Daşnaksütyun” partiyasının üzvlərini toplayıb və almanlarla əməkdaşlığa cəlb edib. Erməni milli komitəsinin üzvü olub.
Akop Aziryan
Rəsmi şəkildə AG-114 Dromedar (Abwehrgruppe-114)-ın üzvlüyünə daxil olub. Əsir düşmüş sovet hərbçilərin dindirilməsində iştirak edib. Casusların xəbərləşmələrinin deşifrə olunmasında və SSRİ-yə qarşı casusların hazırlanmasında xüsusi rol oynayıb.
Vahan Ayrapetyan
Daşnak partiyasnın üzvü, alman casusu və nasist təbliğatçısı olub. Yəhudilərin həbs düşərgələrində cəza dəstəsində xidmət edib. İşğal olunmuş şərq əraziləri nazirliyinin Berlin məktəbində təbliğat və təşviqat üzrə dərs deyib.
Hayk Asatryan
Njdenin hərbi birliklərində Türkiyəyə qarşı siyasi hazırlıq dərsləri tədris edib.
Tiqran Baqdasaryan
Alman kəşfiyyatında casus kimi çalışıb. AG-114-də xidmət edib. Erməni milli komitəsinin üzvü və “Hayastan” qəzetundə bölmə rəisi olub.
Suren Bekzadyan
Daşnak Ermənistanının Azərbaycandakı səfirinin oğlu idi. Rozenberqin nəzarətində fəaliyyət göstərən “Ozank” təşkilatında antisovet təbliğatı ilə məşğul olub. 1942-ci ildə “Paykar Hoassank” (“Nurlu”) adlı nasional-sosialist hərəkatını təsis edib və sıralarına Avropa və Türkiyədə yaşayan çoxlu gənc erməni cəlb edib. 1942-ci ilin sonlarında Erməni İnqilab federasiyasının liderləri təşkilatı Erməni milli şurası ilə birləşdirdi.
Nikolay Gevorkyan
AG-114 Dromedar-da kəşfiyyatda xidmət edib. SSRİ-yə qarşı erməni casusların hazırlanmasında aktiv fəaliyyət göstərib.
Aram Mirimanyan
AG-114 Dromedar-ın casusu olub, “Hayastan” qəzetində redaktor kimi çalışıb. Dro Kanayanın ən yaxın adamlarından biri olub. Antisovet təbliğatında fəal iştirak edib.
Alfred Muradyan
Alman xüsusi xidmət orqanı olan “Zeppelin”in casusu olub. 1937-ci ildə Almaniya Nasional-Sosialist Partiyasına daxil olub. 1942-ci ildə alman silahlı qüvvələrinin qərargahında Erməni milli komitəsinin rəsmi nümayəndəsi olub.
Аleksi Sarkisyan
1938-ci ildə “Tseqarkon”un sıralarına qoşulub, 1942-ci ildə “Daşnaksütyun”a üzv olub. 1941-ci ildən antisovet, anti-Türkiyə təbliğatı ilə məşğul olub. 1943-cü ildə Şimali Osetiya ərazisində döyüşdə fəallıq göstərdiyi üçün “kapitan” rütbəsinə layiq görülüb.
Vartan Sarkisyan
1918-ci ildə türklərə əsir düşüb, lakin Türkiyədəki amerikan missiyasının rəhbəri general Harbordun göstərişi ilə azad olunub. 1919-cu ildə könüllü olaraq, daşnak ordusuna yazılıb. İkinci Dünya müharibəsində almanlar tərəfdən vuruşub və general rütbəsinədək yüksəlib. Müharibənin sonunda əsir düşüb və sovet hərbçiləri tərəfindən güllələnib.
Misak Torlakyan
General Dro Kanayanın neft zavodunda işləyib. AG-114 Dromedar-ın üzvü olub. 1942-ci ildə Dro ilə birlikdə Krıma gedib və orada daşnak bürosuna rəhbərlik edib. Rozenberqə Qafqaz və Türkiyədə hərəkət strategiyası barədə dosye təqdim edib. 1944-cü ildə alman ordusu ilə birlikdə Balkanlara göndərilib. Müharibədən sonra Dro ilə birlikdə Almaniyanın amerikan işğal bölgəsində antisovet fəaliyyətini davam etdirib.
Ermənilər həmişə olduğu kimi, İkinci Dünya müharibəsi zamanı da öz məqsədlərinə çatmaq üçün ikiüzlüklərini, riyakarlıqlarını davam etdiriblər. Müharibənin sonlarına yaxın, faşizmin məhvini hiss edən ermənilər öz sifətlərini dəyişməyə məcbur oldular. Onlardan bir çoxu vaxtilə quluna çevrildikləri almanları satdılar.