Tarixə ekskursiya…
Orta əsrlərdə Çexiyada alman feodalları və katolik kilsəsinə qarşı Praqa Universitetinin professoru (rektor) Yan Qus (Jan Hus) tərəfindən başlanan “Qusçular hərəkatı” Yan Qusun tonqalda yandırılması ilə daha da gücləndi. Sonralar bu hərəkata Yan Jijka (Jan Žižka) kimi görkəmli sərkərdə başçılıq etməyə başladı. Bu hərəkat nəticəsiz olsa da, Avropada kilsə özbaşınalığına, feodal və kral hakimiyyətinə, azadlıq və demokratiya uğrunda bir inqilabi müharibə idi…
XIX əsrin görkəmli alman hərbi siyasi xadimi Otto fon Bismark deyirdi ki, kim Çexiyaya sahibdirsə, Avropaya da o sahibdir. Bu səbəbdən Çexiya həmişə imperialistlərin maraq dairəsində olub. I Dünya müharibəsində qanlı döyüş meydanlarına çevrilən Çex torpaqları (Bohemiya,Moraviya və s.) II dünya müharibəsi ərəfəsində hitlerçilərin marağında idi. Məhz buna görə də Avstriyanın “anşlyüz”ündən sonra almanlar Çexiyaya qoşun yeritdi (“Münhen sövdələşməsi”-Ş.M.). 1939-cu ilin oktyabrında Çexiyanın işğal olunması çexlərdə antinasist əhval-ruhiyyəsini gücləndirdi.
11 noyabr 1939-cu ildə Praqadakı Karlov Universitetinin tibb fakültəsinin tələbəsi Yan Opletal (Jan Opletal) ölkəsinin işğalına etiraz olaraq özünü yandırdı. Bu olay minlərlə tələbələr arasında antifaşist hərəkatını gücləndirdi. Almanlar 1200-dən çox çex tələbəni Zaksenhauzen konslagerinə göndərdi. Onlardan 9 nəfəri noyabrın 17-də edam edildi. 1941-ci ildən Londonda həmin gün “Beynəlxalq tələbələr günü”, 2000-ci ildən isə Çexiyada “Azadlıq və demokratiya uğrunda mübarizə” günü kimi qeyd olunmağa başladı.
II Dünya müharibəsi illərində çexlərlə yanaşı Sovet Ordusu da antifaşist hərəkatında iştirak edirdi. Çexoslovakiyanın hitlerçilərdən təmizlənməsindən sonra burada kommunistlərin hakimiyyəti bərqərar olmağa başladı.Ölkədə 1968-ci ilin avqustunda başlanan “Praqa baharı” bunun göstəricisi idi. 1969-cu ilin yanvarında Praqadakı Karlov Universitetinin fəlsəfə fakültəsinin hərəkatın önündə gedən tələbəsi Yan Palax (Jan Palach) mərkəzi meydanların birində yerli hakimiyyətə etiraz edərək özünü yandırdı. Üç gündən sonra Palax xəstəxanada vəfat etdi. Bu hadisə tələbələri daha da qəzəbləndirdi və 26 tələbə kütləvi intihara cəhd etdi.
198o-ci illərin sonunda Şərqi Avropada başlanan antikommunist hərəkatının mərkəzlərindən biri də Çexoslovakiya idi. 1989-cu ilin yanvarında bu intiharların 20 illiyi ilə əlaqədar Praqada vətəndaşlar arasında kütləvi etirazlar başladı və manifest hazırlandı. Həmin etirazçılar hakimiyyət tərəfindən dağıdıldı və həbslərə başlanıldı. Onların arasında gələcək prezident Vatslav Havel də vardı. Bir həftə ərzində 1400 nəfər arasında manifest imzalandı. Bu hadisələr Çexoslovakiyada kommunizm rejiminin süqutuna səbəb oldu. Sonradan ölkə Çex Respublikası və Slovakiya Respublikalarına ayrıldı (1 yanvar 1993) .Bu gün Çexiya,eləcə də Slovakiya Avropanın azad və demokratik ölkələrdən biridir.
Qeyd. Yan Opletal və Yan Palaxın şərəfinə şeirlər yazılmış, mahnılar bəstələnmiş, kinolar çəkilmiş və küçə adları verilmişdir.