Dünya tarixində elə zəlzələlər var ki, onların böyüklüyü və törətdiyi dağıntılar yaddaşlarda iz qoyub. Statistikaya görə, dünyada hər il təxminən 500 min zəlzələ baş verir ki, bu zəlzələlərin yalnız beşdə biri hiss olunur, təxminən 100-ü dağıntılara səbəb olur.
“Valdiviya zəlzələsi”, Çili. 22 may 1960-cı il
22 may 1960-cı ildə Çilidə baş vermiş zəlzələ indiyə qədər ölçülən ən böyük zəlzələdir. Zəlzələnin gücü 9,4 – 9.6 bal olub. Təxminən 10 dəqiqə davam edən zəlzələ nəticəsində meydana gələn sunami Sakit Okeanda sürətlə irəliləyərək ciddi can və mal itkisinə səbəb olub. Ölənlərin sayının 1000-6000 nəfər arasında olduğu deyilir.
Alyaska. 28 mart 1964-cü il
28 mart 1964-cü ildə Alyaskada baş verən 9,2 bal gücündə zəlzələ ikinci ən güclü zəlzələ kimi tarixə düşüb. 3 dəqiqə davam edən zəlzələ sunamiyə səbəb olub. Zəlzələ və nəhəng dalğalar 128 nəfərin ölümünə və təxminən 310 milyon dollar ziyana səbəb olub.
Sumatra, İndoneziya. 26 dekabr 2004-cü il
Sumatra adasında baş verən 9.1 bal gücündə zəlzələ 220 min nəfərin həyatına son qoyub. 1.8 milyon insan öz ev-eşiyindən məhrum olub. Zəlzələ sonrası baş verən güclü sunami Asiyanın 14 ölkəsi və Şərqi Afrika ölkələri üçün ciddi təhlükə yaradıb. Sunami dalğalarının sürəti 720 km/saat idi. Zəlzələdən saat yarım sonra sunami Tailand sahillərinə çatıb və burada yerli sakinlərlə yanaşı, 2500 nəfər turistin həyatına son qoyub. Daha sonra nəhəng dalğalar Maldiv adalarına (100 nəfər həlak olub), ondan sonra isə Şri-Lankaya (50 min nəfər ölüb) çatıb. 7 saat sonra isə dalğalar Afrikanın şərq sahillərini haqlayıb. Dəymiş zərərin həcmi 10 milyard dollar həcmində ölçülürdü.
“Tahoku zəlzələsi”, Yaponiya. 11 mart 2011-ci il
2011-ci il martın 11-də Yaponiyanın şimal-şərqindəki Honsyu sahillərində qeydə alınan zəlzələ 24 km dərinlikdə, 9 bal gücündə olub. Bu zəlzələ Yaponiyanın indiyə qədər qeydə alınmış ən böyük zəlzələsidir və 1900-cü illərdən bəri dünyada qeydə alınan ən böyük beş zəlzələdən biridir. Yaponiya hökuməti təbii fəlakəti “Böyük Şərqi Yaponiya zəlzələsi” adlandırıb. Zəlzələdən sonra bölgədə hündürlüyü 37,9 metr olan sunami dalğaları baş verib. Sunami ölkəyə böyük ziyan vurub. Zəlzələ nəticəsində 19759 nəfər həyatını itirib, 6242 nəfər yaralanıb, 2553 nəfər isə hələ də itkin düşmüş hesab olunur.
“Severo-Kurilsk zəlzələsi”, Rusiya. 4 noyabr 1952-ci il
1952-ci il noyabrın 4-də Rusiyanın şərqində baş verən zəlzələnin gücü 9,0 bal gücündə olub. Zəlzələnin baş verdiyi Kamçatka bölgəsi Avstraliya, Asiya və Amerika qitələri arasında zəlzələ lövhələrinin yerləşdiyi və seysmik fəaliyyətlərin tez-tez yaşandığı “Sakit Okean Atəş Halqasının” şimal ucunda yerləşir. 1 milyon dollardan çox maddi ziyana səbəb olan zəlzələdə 2336 nəfər həlak olub.
Çili. 27 fevral 2010-cu il
27 fevral 2010-cu ildə Çilinin Konsepsion şəhəri yaxınlığında çox güclü zəlzələ baş verib. Amerika Geoloji Xidmətinin 8,3 bal olaraq açıqladığı zəlzələnin maqnitudasını əvvəlcə 8,5, sonra isə 8,8 bala yüksəldib. Zəlzələnin episentri paytaxt Santyaqodan 325 kilometr cənub-qərbdə, Konsepsion şəhərindən 115 kilometr aralıda yerləşib. Yerin 35 kilometr dərinliyində baş verən zəlzələ təxminən 1,5 dəqiqə davam edib. Zəlzələ nəticəsində 525 nəfər həyatını itirib, 25 nəfər itkin düşüb. 2 milyon insana təsir edən təbii fəlakət nəticəsində 500 min ev dağılıb və ya ciddi ziyan dəyib.
Ekvador – Kolumbiya zəlzələsi. 31 yanvar 1906-cı il
1906-cı ildə Ekvador və Kolumbiyada baş verən 8,8 bal gücündə zəlzələ hər iki ölkədə mindən çox insanın ölümünə səbəb olub. Zəlzələdən sonra meydana gələn sunami okeanı keçərək Yaponiyaya çatıb.
Rat adası zəlzələsi, Alyaska. 4 fevral 1965-ci il
1965-ci ildə Alyaskanın Rat adaları yaxınlığında 8,7 bal gücündə zəlzələ qeydə alınıb. Zəlzələdən sonra dəyən ziyanın böyük hissəsi sunami nəticəsində baş verib.
“Assam-Tibet zəlzələsi”, 15 avqust 1950-ci il
Assam zəlzələsi kimi tanınan bu zəlzələ 1950-ci ildə 8,6 bal gücündə baş verib. Çin, Tibet və Hindistanın bir çox şəhərləri 4800 nəfərin həyatını itirdiyi bu təbii fəlakətdən zərər çəkib.
“Nias–Simeulue zəlzələsi”, İndoneziya. 28 mart 2005-ci il
2004-cü ildə baş verən böyük zəlzələdən sonra 2005-ci ildə İndoneziyanın şimalındakı Sumatra adasında daha 8,6 bal gücündə zəlzələ baş verdi. Zəlzələnin yaratdığı nəhəng dalğalar Şri-Lankaya çatıb və 400-dən çox insan xəsarət alıb. Təbii fəlakət nəticəsində təxminən 1314 nəfər həyatını itirib.
Kanto, Yaponiya. 1 sentyabr 1923-cü il
Ölkə tarixinin ən dağıdıcı zəlzələsi olan Kanto zəlzələsi 8.3 bal gücündə olub. 170 min nəfər sakin dünyasını dəyişib. Tokioda baş verən yanğınlardan və dəm qazından 40 min nəfər həlak olub.
Zəlzələdən sonrakı iki gün ərzində 350 təkan baş verib ki, bu zaman Tokio və İokohama şəhərləri, demək olar ki, tamamilə dağılıb, Saqami körfəzində 15 metr hündürlüyündə sunami dalğaları meydana gəlib. Dəymiş zərərin həcmi 4.5 milyard dollar həcmində qiymətləndirilib ki, bu da o vaxtkı ölkə büdcəsindən iki dəfə çox idi.
Tanşan, Çin. 28 iyul 1976-cı il
Zəlzələnin gücü 8.2 bal olub. Ölənlərin sayı rəsmi məlumata görə 255 min nəfər, qeyri-rəsmi məlumata görə isə 655 min nəfər idi. Təkanlar Pekindən 160 km məsafədə baş verib.
Sıçuan, Çin. 12 may, 2008-ci il
7.9 ballıq zəlzələdən nəinki, Sıçuan əyaləti, eyni zamanda Hindistan, Tailand, Vyetnam, Banqladeş, Monqolustan və Rusiya da zərər çəkib. Ölənlərin sayı 90 min, yaralıların sayı 350 min nəfər idi.
Hayyuan, Çin. 16 dekabr 1920-ci il
Bu zəlzələ 1920-ci ildə Çinin Qansu əyalətinin Hayyuan bölgəsində 7.8 bal gücündə baş verib. İnsan tələfatının sayı 200 min nəfər olub. Yer qabığı ölkənin yeddi əyalətində (Sarı dənizdən Monqolustan sərhəddinədək) qırılmağa məruz qalıb.
Çimbote, Peru. 31 may 1970-ci il
Zəlzələnin episentri Sakit okeanın 60 km dərinliyində və gücü 7.9 bal idi. Bir sıra şəhərlərdə güclü sürüşmələr baş verib. Belə ki, Uaskaran dağından (6768 m) sürüşən qar layları Yunqae şəhərinin 70% əhalisinin həyatı bahasına başa gəlib. Sürüşən buz laylarının sürəti 200 кm/saat idi. Bu dəhşətdən yalnız 300 nəfər canını qurtara bilmişdi.
İtkilərin rəsmi sayı 70 min nəfər civarında elan olunmuşdu. Lakin bəzi məlumatlara görə, itkilər 100 min nəfəri ötüb. Dəymiş zərərin ümumi məbləği 260 milyon dollar həcmində qiymətləndirilib.
Messina, İtaliya. 28 dekabr 1908-ci il
Siciliya adasında baş verən 7.5 ballıq bu zəlzələ tarixə ən dağıdıcı zəlzələ kimi keçə bilməsə də, insan tələfatının miqyası (100 min nəfər) gözləniləndən olduqca böyük idi. Tələfatın bu qədər böyük olmasında sakinlər tikinti işlərinin yaxşı aparılmamasından və seysmik aktivliyin nəzərə alınmamasından dolayı, yerli hökumət orqanlarını günahlandırırdılar.
Bir neçə saniyə ərzində baş verən yeraltı təkanlar Messina şəhərini yerlə-yeksan etdi və zəlzələ sonrasında hündürlüyü 12 metrə çatan sunami meydana gəldi. Təbii fəlakət 40 kəndi və kiçik şəhərləri yer üzündən sildi.
Aşqabad, Türkmənistan. 5 oktyabr 1948-ci il
7.3 ballıq zəlzələ nəticəsində paytaxt şəhəri və yaxınlıqda yerləşən yaşayış məntəqələrinə, o cümlədən, İranla sərhəddə yerləşən Dərrəgöz qəsəbəsinə çox ciddi ziyan dəyib. Ölənlərin sayı 110 min nəfər idi.
Şahidlərin sözlərinə görə, zəlzələdən öncə gecə saatlarında səmada naməlum işıq parlaqlığı meydana gəlmiş və itlər sahiblərinin paltarlarından tutaraq, bayıra çıxarmağa çalışmışlar. İlk təkan gecə, hamı yatan zaman baş verib və 10 saniyə ərzində şəhər tamamilə dağılıb.
2014-cü ildə faciəyə həsr olunmuş abidə kompleksi açılır.
Spitak, Ermənistan. 7 dekabr 1988-ci il
Baş verən zəlzələnin gücü 7.2 bal olub və ölkə ərazisinin 40%-də güclü hiss olunub. Ölənlərin sayı 25 min nəfər idi. 150 min nəfər yaralanmışdı.
Bəziləri iddia edir ki, zəlzələyə səbəb güclü bir silahın təcrübədən keçirilməsi olub.
Qeyd edək ki, zəlzələdən zərər çəkənlərə kömək üçün Azərbaycandan göndərilən helikopter, mənfur qonşularımız tərəfindən vurulmuşdu.
Haiti. 12 yanvar 2010-cu il
Haitidə baş verən 7 ballıq zəlzələ 220 min nəfərin həyatına son qoyub və əhalinin 1/3-nin yaşadığı paytaxt Port-o-Prens şəhəri yer üzündən, demək olar ki, silinib.
Haiti kasıb ölkədir. 2 milyon insan zəlzələ nəticəsində qan itirdi, maddi zərər isə 8 milyard dollar həcmindədir.
