Smartfon proqramlarının əcdadının orta əsrlərə aid olduğunu bilirdinizmi? Kağız əsaslı interaktiv cihaz olan volvel, istifadəsi zamanı çoxşaxəli rola malik idi. O, səma hesablamalarını asanlaşdırır, tibbi diaqnozlara kömək edir və dənizdə idarə olunan naviqasiya rolunu oynayırdı.
Volvel həm gecə saatlarında vaxt nəzarətçisi kimi fəaliyyət göstərirdi ki, insan dərmanların nə vaxt qəbul ediləcəyini bilsin, eyni zamanda mürəkkəb teoloji anlayışların təsviri üçün əyani yardım rolunu oynayırdı. Bəziləri hətta volveli bir növ erkən analoq kompüter kimi təsvir edirdi.
Volvel adətən bir və ya daha çox fırlanan kağız disklərdən və ya üzərində yazılan və ya çap olunmuş məlumat olan “təkərlərdən” ibarət idi. İstifadəçilər müxtəlif məlumat hissələrini uyğunlaşdırmaq üçün bu diskləri fırladıb, hesablamalar aparmağa və ya xüsusi suallara cavab almağa nail olurdular. Kağızdan olması, həm də onların istehsalının nisbətən asan olması demək idi.
“Kağız və ya perqament dairələrdən düzəldilmiş volvel bir hissəsi saat, qismən disket və bir hissəsi kristal kürə idi” deyə C.Pol Getti Trast yazırdı.
Əslində, onlar astrolablara, volveldən əvvəl mövcud olan və göy cisimlərinin mövqelərini müşahidə etmək və hesablamaq məqsədinə xidmət edən qədim metal alətlərə heyrətamiz dərəcədə bənzəyirdilər. Müasir dövrdə volvel rəqəmsal vasitələrin gəlişi ilə kölgədə qaldı. Bununla belə, onlar vaxtaşırı təhsil mühitində peyda olurlar.
Ehtimal olunur ki, volvel Avropaya XI-XII əsrlərdə islam dünyasından gətirilib. Buna baxmayaraq, bu cür interaktiv kağız qurğusunun ən qədim nümunələri Mayorkadan olan Ramon Llull tərəfindən yaradılıb. Vitsenin dediyinə görə, Llull “fəlsəfi suallara cavab vermək üçün hərflərdən ibarət fırlanan diskləri özündə cəmləşdirən mexaniki öncəgörmə cihazı olan zairja adlı ərəb cihazına valeh olub.”
Avropanın XIII-XIV əsrlərin ən böyük filosof-alimlərindən biri hesab edilən Llull onlara latınca “dönmək” mənasını verən “volvere” sözündən olan “volvelles” adını vermişdi.
J.Paul Getty Muzeyi tərəfindən nəşr olunan məqalədə Llull mistik filosof kimi təsvir edilir. Llull 1232-ci ildə Mayorkada anadan olub və 1315-ci ildə orada vəfat edib. O, “History of Computers” jurnalına görə Assisili Müqəddəs Fransisk Üçüncü Ordeninin üzvü olub.
Llull yəhudilik, xristianlıq və İslamın birləşməli olduğunu təbliğ edirdi. O,Tunisə səfər edib və oradakı müsəlmanları xristianlığı qəbul etməyə çağırıb. Üç dini birləşdirərək, ümid edirdi ki, bir dinə mənsub insanlar Yaxın Şərq və Avropanı təhdid edən “Asiya qoşunları” ilə mübarizə apara bilərlər.
O, bir çox dini risalələr qələmə almaqla yanaşı, kimyagərlik, botanika, astronomiya və digər elmlər üzrə də əsərlər yazıb. Lull həmçinin “Alia ars eleccionis”, “Ars eleccionis” və “Ars notandi”dən ibarət ilk Katalan romanı olan “Blanquerna”, eləcə də, “Ars Magna”nı yazıb.
Gettidə nümayiş etdirilən vaxt ölçmə cihazının Llullun “Gecə sferası” kimi tanınan oyunlarından birinə heyrətamiz dərəcədə bənzədiyi güman edilir. Bu dahiyanə qurğu istifadəçilərə gecə saatlarında vaxtı hesablamağa imkan verirdi. Llull, insanların səma cisimlərinin hərəkətlərinə uyğun olaraq dərman qəbul edə bilməsi üçün bu cihazdan istifadə edilməsini nəzərdə tuturdu.
İnanın və ya inanmayın, amma Llullun ilk volveli dini mübahisələrin həllinə kömək etmək üçün ustalıqla hazırlanmışdı. Bir-biri ilə əlaqəli həndəsi fiqurların mürəkkəb qarşılıqlı təsiri ilə, müəyyən edilmiş qaydalar toplusuna diqqətlə riayət edərək, Llull insan düşüncəsinin bütün spektrini əhatə etməyə çalışırdı.
Bəziləri Llullun hesablama nəzəriyyəsinin qabaqcıl olduğunu iddia edəcək qədər irəli gedərək, onun volvelini dünyanın ilk analoq kompüteri kimi təsvir ediblər.
Maraqlıdır ki, volvelin gələcəyi qabaqcadan söyləmək gücünə malik olduğuna da inanılırdı, rəqəmlər isə XVI əsrə qədər mistik əhəmiyyət daşıyırdı. Orta əsrlər volvel istifadəçilərinə qarşı şübhələrin və ittihamların şahidi oldu, çünki bu cihazlar bəzən bədxah əməllər və qaranlıq sehrlərlə əlaqələndirilirdi. Bununla belə, elmi düşüncə dalğaları inkişaf etdikcə, volvel biliklərin qorunması və yaradılmasında yeni bir yol açdı.
