“731-ci bölmə”, “Manşu dəstəsi”, “Kamo dəstəsi” və ya “İşii bölməsi”, İkinci Çin-yapon və İkinci Dünya Müharibəsi illərində Yaponiya imperator ordusunun bioloji və kimyəvi tədqiqat bölməsi kimi bir çox hərbi cinayətlərdə bilavasitə iştirak etmiş elit elmi-hərbi bölməsi idi.
1930-cu illərdən etibarən Yaponiya bioloji silah proqramının icrasına start vermişdi. 1925-ci ildə qəbul olunmuş Cenevrə konvensiyasına görə, bioloji silahlar qadağan edilirdi. Yapon rəsmiləri isə belə başa düşürdülər ki, əgər bu silahlar qadağan edilibsə, demək ki, effektivliyi yüksəkdir. Proqramın icrasının aktiv fazaya keçidi 1931-ci ildə Yaponiyanın Mancuriyanı işğalından sonra baş tutdu. 1932-ci ildə Yaponiya İmperator Ordusunun baş həkimi, cərrah general-leytenant Siro İşii Epidemiyanın Qarşısının Alınması Tədqiqat Laboratoriyasının komandanlığına təyin edildi. İşiiyə Mancuriyada kimyəvi və bioloji təcrübələr aparmaq üçün gizli “Toqo birliyi” yaratmaq tapşırıldı. O, 1930-cu ildə iki illik xaricə təhsil səfərindən sonra qərb dövlətlərinin öz proqramlarını inkişaf etdirdiklərini əsas gətirərək, öz ölkəsində bioloji və kimyəvi tədqiqat bölməsinin yaradılmasını təklif etmişdi.
“Toqo bölməsi” Cənubi Mancuriyada həbsxana və təcrübə düşərgəsi olan Zonqma qalasında fəaliyyətə başladı. Buraya gətirilən məhbuslar arasında adi cinayətkarlar, əsir götürülmüş quldurlar, partizanlar, habelə siyasi məhbuslar və “Kempeitai”, yəni hərbi polis tərəfindən saxta ittihamlarla həbs edilmiş insanlar vardı. Böyük əksəriyyət milliyyətcə çinlilər idi. Lakin aralarında az da olsa ruslara, monqollara və koreyalılara da rast gəlinirdi. “731-ci bölmə”də işləmiş Yokusan Sonendan sonralar qeyd edirdi ki, burada həmçinin amerikalılar, ingilislər və fransızlar da vardı. Burada onlar təcrübədə istifadə edilmək üçün yaxşıca qidalandırılırdılar.
1934-cü ildə həbsxanadan qaçış olayı, eləcə də, 1935-ci ildə təxribat olduğu güman edilən partlayış Zonqma qalasının bağlanması ilə nəticələndi. Daha sonra bölmə yeni, daha böyük obyekt qurmaq üçün Harbindən təxminən 24 km cənubda yerləşən Pinqfanq şəhərinə köçdü.
1936-cı ildə imperator Hirohito bölmənin fəaliyyətinin genişləndirilməsi barədə fərman verdi. Bölmə “İşii birliyi”nə və “Vakamatsu birliyi”nə bölündü.1940-cı ilin avqustundan etibarən bölmələr kollektiv şəkildə Kvantun ordusunun Epidemiyanın Qarşısının Alınması və Sutəmizləmə İdarəsi və ya “731-ci bölmə” kimi tanınmağa başlandı. Qeyd edək ki, “Vakamatsu birliyi” sonradan “100-cü bölmə” adlandırıldı və buraya baytarlıq general-mayoru Yujiro Vakamatsu rəhbərlik edirdi. Bu bölmənin rəsmi adı Kvantun ordusunun Hippoepizootik İdarəsi idi. Bundan başqa yaponlar digər bölmələr də yaratmışdılar. Məsələn, Texniki Sınaq İdarəsi kimi tanınan “516-cı bölmə”, “1855-ci bölmə”, “1644-cü bölmə” və sairə.
“731-ci bölmə”nin həyata keçirdiyi təcrübələr fərqli idi. “Maruta” kod adlı xüsusi layihədə sınaq subyektləri “maruta”, yəni “kötük” adlandırılırdı. Bu termin, işçi heyətinin zarafatı kimi yaranmışdı. Çünki yerli hakimiyyət orqanlarına verilən rəsmi məlumatda zavodun taxta zavodu olması göstərilirdi. Təcrübələrdə insan bədəninin dözümlülük həddi müəyyənləşdirilirdi. Qaynar suya, quraqlığa, qidasız, susuz qalmağa, donmağa və elektrikə qarşı davamlılığı, sonradan viviseksiya, yəni bədənin yarılması vasitəsilə öyrənilirdi. Təcrübə altında olanları aşağı təzyiqli barokameralarda, gözləri pırtlayıb çıxanacan saxlayırdılar.
Həkim İvasa Ken insanları necə yardığını xatırlayır: “İlk dəfə əzab hissi keçirirsən. Sonra bu, sənin üçün adiləşir. Çalışırsan ki, işi yaxşı yerinə yetirəsən ki, rəhbərliksəndən narazı qalmasın.” O, yararaq öldürdüyü ilk iki qurbanından bəhs edir: “Onlardan biri cüssəli, qürurlu əsgər idi. Kommunist partiyasının ordusunda döyüşmüşdü. Digəri isə balaca boylu kəndli idi. Əsgər başını dik tutmuşdu, kəndli isə ağlayırdı…” O, qeyd edirdi ki, kommunist məsələnin nə yerdə olduğunu anlayıb, özü cərrahiyyə masasına uzandı. Kəndli isə çırpınır,ağlayır, yalvarır və qaçmaq istəyirdi. Belə olduqda mən onu zorla, bərk itələyərək masaya yıxdım. Sonra da bu iki çinlinin daxili üzvlərini necə çıxardığını təsvir edir, özü də narkozsuz. Kəndli tez keçinir, əsgər isə xeyli əzab çəkir. Ken gizlətmirdi ki, eksperimentlər birbaşa imperatorun göstərişi ilə həyata keçirilirdi. Olurdu ki, imperator ailəsindən kimsə qonaq gəlirdi. Bu zaman onlar əyləncə xatirinə sifarişlər verirdilər. Kimsə diri adamın qara ciyərini çıxarıb göstərməyimizi istəyir, başqa birini cinsiyyət orqanlarının quruluşu maraqlandırırdı. Və cəllad həkimlər sərəncamlarında olan insanların daxili üzvlərini keyitməsiz, tələsmədən çıxararaq, imperatorun qohumlarına göstərirdilər. Video müsahibəsində keçmiş “731-ci bölmə” üzvü Okava Fukumatsu hamilə qadını yardığını etiraf edirdi. Məhkumları müxtəlif xəstəliklərə yoluxdurduqdan sonra xəstəliyin insan orqanizminə təsirini öyrənmək üçün məhbuslar üzərində invaziv cərrahiyyə əməliyyatları apararaq, onların daxili orqanlarını çıxarırdılar.
Cərrahi təcrübələrlə yanaşı, bioloj silah təcrübələri də həyata keçirilirdi. “731-ci bölmə”nin və “1644-cü bölmə”nin laboratoriyalarında yetişdirilən, vəba ilə yoluxudurlmuş birələri 1940 və 1941-ci illərdə Çin şəhərləri, xüsusilə, sahilyanı Ninqbo və Çanqde, eləcə də, Hunan əyaləti üzərində alçaqdan uçan təyyarələr vasitəsilə yayırdılar. Bu əməliyyatlar on minlərlə insanın ölümünə səbəb oldu. Ən azı, 12 geniş miqyaslı biosilah sınaqlarının aparıldığı güman edilir.
İkinci Dünya Müharibəsinin son aylarında “731-ci bölmə”nin “Albalı çiçəkləri” kod adlı məxfi planına əsasən, Kaliforniyanın San-Dieqo şəhərini vəba ilə yoluxdurmaq üçün kamikadze pilotlardan istifadə edilməsi nəzərdə tutulurdu. Planın 22 sentyabr 1945-ci ildə həyata keçirilməsi planlaşdırılırdı. Lakin Yaponiyanın kapitulyasiyası bu planın gerçəkləşdirilməsinə mane oldu.
Bunlardan başqa, insanlardan müxtəlif silahların – alov buraxan qurğuların, patogen buraxan bombaların və kimyəvi silahların sınaqları zamanı da geniş istifadə olunurdu.
Digər təcrübələrdən donma testi, məcburi hamiləlik testi, sifilis xəstəliyi testi də çox dəhşətli təcrübələr sırasında idi.
ABŞ Yaponiyaya bu faktları gizlətməkdə köməklik edirdi. Bəlkə də bu, “soyuq müharibə” dönəmində özünə tərəfdaş qazanmaq üçün idi. Sovet qüvvələri tərəfindən həbs edilmiş “731-ci bölmə”nin tədqiqatçıları 1949-cu ilin dekabrında Xabarovsk müharibə cinayətləri ilə bağlı məhkəmə prosesində mühakimə olunarkən ABŞ tərəfindən əsir götürülənlərə insan təcrübələri zamanı toplanmış məlumatlar müqabilində gizli şəkildə toxunulmazlıq verildiyi etiraf edilirdi. ABŞ-ın insan təcrübələrini ört-basdır etdiyi və günahkarlara təqaüdlər verdiyi səsləndirilən iddialar arasında idi. Xabarovsk prosesində ümumilikdə 12 “731-ci bölmə” üzvünə hökm oxundu.
2002-ci ildə Çinin Çanqde şəhərində, birə bombardmanının baş verdiyi yerdə bakterioloji müharibə cinayətləri ilə bağlı beynəlxalq simpozium keçirildi. Simpoziumda Yaponiya imperator ordusu tərəfindən mikrob müharibəsi və digər insan təcrübələri nəticəsində öldürülən insanların sayının 580 min nəfərdən çox olduğu qeyd edildi.
28 avqust 2002-ci ildə Tokio Dairə Məhkəməsi imperator ordusunun Çində bakterioloji müharibə aparması və bunun nəticəsində çoxlu insanın qətlə yetirildiyi barədə qərar çıxardı.
2018-ci ildə Yaponiya Milli Arxivi Şiqa Tibb Elmləri Universitetinin professoru Katsuo Nişiyamanın sorğusuna cavab olaraq, “731-ci bölmə”nin 3607 üzvünün adını açıqladı.
