“Sion Müdriklərinin Protokolları”, XX əsrin əvvəllərində ilk dəfə Rusiya imperiyasında ortaya çıxmış, yəhudi xalqına qarşı yönəlmiş uydurma və antisemit bir sənəddir. O, guya yəhudi liderlərinin gizli toplantılarında qəbul edilmiş, dünya hökmranlığına dair planları əks etdirən protokollar toplusu kimi təqdim olunmuşdur. Bu sənədin ortaya çıxması, yayılması və istifadəsi bir çox sosial-siyasi fəlakətlərin və antisemit siyasətlərin əsaslandırılmasında mühüm rol oynamışdır. Bu məqalədə Protokolların mənşəyi, məqsədi, saxtalaşdırılması, tarixi və müasir dövrdəki təsirləri ətraflı şəkildə təhlil ediləcəkdir.
Protokollar ilk dəfə 1903-cü ildə Rusiyanın “Znamya” qəzetində, guya Bazeldə keçirilmiş gizli sionist toplantısının qərarları kimi, hissə-hissə dərc olunmuş, 1905-ci ildə isə pravoslav mistik və publisist Sergey Nilus tərəfindən tam mətn şəklində nəşr edilmişdir. Nilus bu protokolları guya “Bney Brit” təşkilatının gizli toplantısından sızan sənədlər kimi təqdim etmişdi. Amma əslində daha əvvəl bu Protokollar Kişinyovda, yazıçı və yəhudi düşməni Pavel Kruşevanın sahibi olduğu qəzetdə tirajlanmışdı.
Amerikalı tarixçi Walter Laqueur, Protokolların tarixi prototiplərinin olduğunu iddia edir. Bunlar arasında, 1879-cu ildə yəhudilərin germanizm və Rusiya inqilabı üzərində qələbəsini öngörən alman yayınçı Wilhelm Marr-ın nəşr etdiyi broşura, yazıçı Hermann Goedsche-nin “Sir John Ratcliffe” ləqəbi ilə yayınladığı “Baş Ravvinin Nitqi” adlı broşura və rumın macəraçı Milliner-in “Mayor Osman Bəy Kıbrıslızadə” ləqəbi ilə yazdığı əsəri hesab oluna bilər.
Fransız tarixçi Pierre-André Taguieff, protokolların yaradıcılarının məqsədinin XX əsr üçün bir mif yaratmaq olmadığını düşünür. Ona görə onların məqsədləri daha təvazökar idi. Taguieff-ə görə saxtakarlar Rusiya imperiyasının modernləşdirilməsinə yönəlik hər cür addımı “yəhudi layihəsi” kimi təqdim edərək etibarsızlaşdırmaq istəyirdilər. Əslində protokollar, Çarı, maliyyə naziri Sergey Vittedən qurtulmağa məcbur edəcək bir vasitə idi. Bəzi araşdırmaçılar, o dönəmdə Vittenin ən qatı əleyhdarlarından biri olan İlya Ziona aid bir həcv mətninin oğrulanması və bu məqsədlə istifadə edilə biləcəyi iddiasını irəli sürürlər
Lakin 1921-ci ildə Britaniya “The Times” qəzetinin jurnalisti Philip Graves tərəfindən aparılan araşdırma nəticəsində məlum oldu ki, bu mətn, fransız hüquqşünas Moris Colinin (Maurice Joly) 1864-cü ildə III Napoleon əleyhinə qələmə aldığı “Makiavelli və Monteskyönün cəhənnəmdəki söhbətləri” adlı satirik əsərin plagiatıdır. Bu əsər Fransa imperiyasının avtoritar idarəsini tənqid edirdi və onun mətnində Protokolların 16-dan çox bəndi demək olar ki, dəyişdirilmədən köçürülmüşdü.
Tarixçilərin fikrincə, Protokollar Rusiya imperiyasının gizli polis orqanı olan “Oxrana” tərəfindən hazırlanmışdır. Məqsəd, yəhudi əhalisini günahlandırmaq, diqqəti çar rejiminin uğursuzluqlarından yayındırmaq və ictimai nifrəti yəhudilərə yönəltmək idi. Bu sənəd antisemitizm siyasətinin rəsmi əsaslandırılmasına xidmət etmiş və xüsusilə 1917-ci il İnqilabından əvvəlki dövrdə əhali arasında yəhudilərə qarşı zorakılığın artmasına təkan vermişdi. Daha sonra, Protokollar Almaniyada nasistlər tərəfindən geniş şəkildə təbliğ edilərək Holokostun ideoloji əsaslarından birinə çevrilmişdi. Adolf Hitler “Mein Kampf” adlı kitabında bu sənədə istinad etmiş və onu yəhudi təhlükəsinin sübutu kimi göstərmişdi.
1920-ci illərdən başlayaraq Protokollar ABŞ, Böyük Britaniya və Fransa kimi Qərb ölkələrində də yayılmağa başladı. Amerikalı sənaye maqnatı Henry Ford özünün antisemit kitab seriyası olan “The International Jew” (1920-1922) əsərində Protokollara geniş yer vermişdi. Ford bu mətnləri kütləvi şəkildə çap etdirərək ABŞ boyu paylatdırmış və nəticədə bu əsərlər antisemit qruplar arasında populyarlıq qazanmışdı. Protokollar yalnız nasist Almaniyası deyil, həmçinin Orta Şərq, Şərqi Avropa və bəzən Latın Amerikası ölkələrində də antisemit nifrətin əsas ideoloji dayaqlarından biri olmuşdur.
Tarixçilər, hüquqşünaslar və dezinformasiya üzrə tədqiqatçılar Protokolları təkcə bir saxtakarlıq kimi deyil, həm də sosial və siyasi təhlükə kimi qiymətləndirmişlər. Norman Cohn “Warrant for Genocide” əsərində bu sənədin antisemit zorakılıqların və soyqırımların legitimləşdirilməsində necə istifadə edildiyini göstərmişdir. Hadassa Ben-Itto isə beynəlxalq hüquq kontekstində Protokolların yalançı mahiyyətini geniş şəkildə ifşa etmişdir. Michael Hagemeister bu sənədin tərcümə və nəşr tarixçəsini ətraflı araşdıraraq onun necə bir ideoloji silaha çevrildiyini göstərmişdir.
Müasir dövrdə Protokollar bir çox beynəlxalq qurumlar tərəfindən saxta sənəd kimi rəsmən rədd edilsə də, bəzən radikal siyasi və dini dairələrdə yenidən dövriyyəyə buraxılır. Xüsusilə, Yaxın Şərqdə bəzi dini televiziya kanallarında və antisemit təbliğat materiallarında Protokollara istinad edilir. İnternetin yayılması bu cür materialların sürətlə paylaşılmasını asanlaşdırmışdır. Buna baxmayaraq, UNESCO, BMT və digər beynəlxalq təşkilatlar bu sənədin yalan xarakterini və zərərli təsirlərini müxtəlif hesabat və bəyanatlarda bir daha vurğulamışlar.
“Sion Müdriklərinin Protokolları” tarixin ən təhlükəli saxtalaşdırmalarından biri kimi qalmaqdadır. Onun yaratdığı ziyanlı mif və nifrət ideologiyaları minlərlə insanın həyatına təsir etmiş, Holokost kimi faciələrə ideoloji zəmin yaratmışdır. Bu sənədin ifşa olunması, onun dezinformasiyanın və nifrətin təbliğində necə istifadə olunduğunu anlamaq üçün vacibdir. Akademik dairələrdə bu sənədin öyrənilməsi yalnız tarixi dərs deyil, həm də müasir informasiya təhlükəsizliyi və qlobal antisemitizmə qarşı mübarizə baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır.
