XÜLASƏ
Bu məqalə, XVII əsrin əvvəllərində meydana çıxan Qızılgül və Xaç Qardaşlığının (Fraternitas Rosae Crucis) tarixi köklərini, metafizik təlimlərini və Qərb düşüncə ənənələrinə təsirini araşdırmaqdadır. Qızılgül və Xaç manifestləri olaraq bilinən Fama Fraternitatis (1614), Confessio Fraternitatis (1615) və Chymische Hochzeit Christiani Rosenkreutz (1616) mətnlərindən əsas mənbə olaraq istifadə edilmişdir. Bu mətnlər hermetizm, əlkimya və protestant düşüncə sistemləri ilə əlaqələndirilmişdir. Bundan başqa, məqalədə hərəkatın müasir inikası da dəyərləndirilmişdir.
GİRİŞ
XVII əsrin əvvəlləri Avropanın həm dini, həm də intellektual sahədə böhran yaşadığı bir dönəm idi. Katolik reformasiyasına qarşı Protestant reformasiyasının yaratdığı təpkilər, Otuzillik Müharibə (1618-1648) ərəfəsində qitədə həm məzhəb, həm də siyasi qütbləşmələri körükləyirdi. Bu təlatümlü ortamda bir sürü sirli manifestlərlə ortaya çıxan Qızılgül və Xaç Qardaşlığı, dini doqmalara və sxolastik düşüncəyə qarşı həm mistik, həm də elmi alternativ təklif edirdi.
Qardaşlığın ilk mətni olan Fama Fraternitatis 1614-cü ildə yayınlanan zaman Avropadakı intellektual dairələrdə böyük həyəcan və eyni zamanda fikir qarışıqlığı yaratdı. Onun ardınca yayınlanan Confessio Fraternitatis (1615) və Chymische Hochzeit Christiani Rosenkreutz (1616) mətnləri ilə bu hərəkat, həm görünməyən bir cəmiyyətin varlığını elan etmiş oldu, həm də dini və elmi islahatlar çağırışı elədi. Hər üç manifest, əsasında Avropada yeni bir intellektual dönüşümün və ezoterik oyanışın xəbərçisi olaraq yorumlana bilər. Frances Yatesə görə bu mətnlər, Renessans hermetizmi ilə Reformasiyanın vəhdətindən doğan bir “Rosicrucian Aydınlanması”nın təməl sənədləri idi.
Qızılgül və Xaç hərəkatı, nə tamamilə siyasi bir layihə, nə də sadəcə mistik bir doktrina idi. Bu, bir tərəfdən Hermetik-Kabalistik ənənələrin sintezi ilə şəkillənmiş, digər tərəfdən də erkən modern elmin təməllərini hazırlayan empirik bilgi anlayışını müdafiə etmişdir.
Hərəkatın ilham mənbələri arasında Paracelsusun təbiət fəlsəfəsi, Ficinonun neo-platonizmi və Fluddun kosmologiyası önə çıxmaqdadır. Bu baxımdan hərəkatı təkcə “gizli cəmiyyət” olaraq deyil, həmçinin dönəmin rasionalizminə qarşı inkişaf etdirilmiş alternativ bir epistemoloji sistem olaraq da dəyərləndirmək lazımdır.
Qızılgül və Xaç manifestləri açıq şəkildə ictimai islahat proqramı deyildi, o, “görünməyən bir cəmiyyətin” mənəvi və intellektual rəhbərliyində gerçəkləşəcək daxili inkişafı önə çıxarırdı. Bu, protestant fərdiyyətçiliklə örtüşən, lakin qurumsallaşmayan mistik renessans təxəyyülünü özündə əks etdirirdi. Bu əlamətləri ilə hərəkatın Bekonun “Yeni Atlantis”ində təklif etdiyi elmi kollektiv strukturlaşmaya, Komeniusun universal islahat baxışına və Leybnitsin rasional teologiyasına ilham verdiyi də söylənə bilər.
Bu məqalə, adı çəkilən mətnlərin tarixi kontekstini, fəlsəfi arxa planını, simvolik strukturunu və Avropa düşüncə tarixi üzərindəki təsirlərini ələ almağı hədəfləyir.
BİR EZOTERİK CƏMİYYƏTİN DOĞUŞU: MANİFESTLƏR
XVII əsrin əvvəllərində alman dilində yazılmış bu üç sirli mətn, Avropanın intellektual dairələrində böyük mübahisələrə yol açdı. Bu mətnlər – Fama Fraternitatis (1614), Confessio Fraternitatis (1615) və Chymische Hochzeit Christiani Rosenkreutz (1616), Qızılgül və Xaç Qardaşlığının yaranmasını bəyan edən və eyni zamanda, mistik, fəlsəfi və elmi islahat çağırışı edən manifestlər idi. Ortaya çıxdıqları zaman müəllifinin kim olduğu bilinməməklə yanaşı, günümüzdə bir çox araşdırmaçı mətnləri alman teoloq və yazıçı Johann Valentin Andreae ilə əlaqələndirməkdədir.
Fama Fraternitatis (1614)
İlk manifest olan Fama Fraternitatis R.C., Kristian Rozenkreyz (Christian Rosenkreutz) adlı əfsanəvi bir şəxsiyyətin həyatını və qardaşlığın yaranmasını anladır. 1378-ci ildə anadan olduğu deyilən Rozenkreyz, gənc yaşlarında Şərqə səyahət etmiş, orada hermetizm və kimyagərliyi öyrənmiş, daha sonra Qərbə qayıtmış və bu bilgiləri paylaşacaq qardaşlıq qurmuşdur.
Mətn, dönəmin Avropasında sxolastik təhsil sistemini tənqid edir və həqiqi müdrikliyə təbiət və vəhy yolu ilə çata bilmənin mümkünlüyünü müdafiə edir. Qardaşlığın məqsədi, bu bilgiyə çatmaq və bunu insanlığın xeyrinə istifadə etməkdir. Xüsusilə, “Doctrina fratrum est gratuita.”, yəni “Qardaşlığın təlimləri ödənişsizdir” ifadəsi həm katolik kilsəsinin ticari dindar sisteminə qarşı bir tənqid, həm də ictimai aydınlanma çağırışıdır.
Manifest, alleqorik üslubu və simvolik izahı ilə həm hermetik, həm də reformist xarakter daşıyır. Eyni zamanda, qardaşlığa qatılmaq istəyənlərə açıq şəkildə çağırış edir. Lakin bu çağırış ritual və ya üzvlükdən daha çox ruhi oyanışa yönəlikdir.
Confessio Fraternitatis (1615)
İkinci manifest olan Confessio, ilk mətni sanki tamamlayır. Daha birbaşa üslubda qələmə alınmış bu mətn, qardaşlığın missiyasını və inanclarını teoloji müstəvidə əsaslandırır. İslahat, yalnız dini deyil, eyni zamanda, fəlsəfi və elmi boyutdadır. Yazar(lar) sxolastik metafizikaya qarşı empirik bilgiyə əsaslanan kosmologiya təklif edirlər. Həmçinin mətn, Tanrının ikinci kitabı olaraq “təbiət kitabı”nı insanlara təqdim etdiyini iddia edir. Bu anlayış, təxminən Deus sive Natura (Tanrı və ya Təbiət) prinsipinə yaxındır. Bu ifadə də diqqətçəkicidir: “Scientia nostra non est contra fidei.” – “Bilgimiz, inanca qarşı deyildir.”
Bu yanaşma inancı ağıl və müşahidəyə əsaslanan bilgi ilə birləşdirməyə çalışır ki, bu da Qızılgül və Xaç fəlsəfəsinin fərqləndirici xüsusiyyətlərindəndir. Confessio, islahata yalnız insanların daxili inkişaf keçirməsi yolu ilə mümkün ola biləcəyini müdafiə edir.
Chymische Hochzeit Christiani Rosenkreutz (1616)
Seriyanın ən alleqorik və ədəbi mətni olan Chymische Hochzeit, K.Rozenkreyzin yeddi günlük kimyagərlik mərasiminə qatılması hekayəsini anladır. Bu “toy”, əslində bir kimyagərlik əməliyyatının ruhi dönüşüm olaraq yenidən qurğulanmış halıdır. Toyun keçirildiyi qalada yaşanan hadisələr, insanı özünü arındırma, ölümdən sonra yenidən doğulma və “qızıl insan” halına çatma sürəcini simvolizə edir. Mətn, dönəmin əlkimya dilinə son dərəcə hakimdir və özündə dərin hermetik simvolizm əks etdirir. Mətndə adları çəkilən obrazlar, məkanlar və hadisələr rəmzidir və fiziki deyil, metafizik məna daşıyır. Bu hekayə, Karl Qustav Yunqun analizlərində tez-tez istifadə etdiyi mətn olmuşdur. Yunq bu toyu “individuation” sürəcinin ezoterik təmsili olaraq görmüşdür.
Beləliklə, Chymische Hochzeit, yalnız alleqorik bir hekayə deyil, həmçinin bir inisiasiya mətnidir.
Hər üç manifest, Qızılgül və Xaç Qardaşlığının dini, elmi və etik islahat arayışını alleqorik və simvolik bir dillə dilə gətirdiyini ortaya qoyur. Mətnlərdəki düşüncə dünyası həm Renessans humanizmi, həm də Reformasiya sonrası fərdi inanc anlayışı ilə uyumludur.
Ayrıca, invisible college (görünməz kollec) fikri ilə, elmi bilginin kilsə və dövlət qurumlarından müstəqil şəkildə qurumsallaşmasının vacibliyini müdafiə edir.
İNTELLEKTUAL RESURSLAR: HERMETİZM, KABALA VƏ ƏLKİMYA ƏNƏNƏSİ
Qızılgül və Xaç Qardaşlığının doktrinal strukturu üç ana xətlə – Hermetizm, Kabala və Əlkimya ilə birbaşa əlaqədardır.
XVII əsrin əvvəllərində yayımlanan manifestlər, bu ənənələrin yenidən qarışdırılaraq intellektual və ruhi islahat çağırışına çevrilməsinin tipik nümunələridir. Bu qaynaqlar qardaşlığın intellektual çevrəsini yaratmaqla yanaşı, Kristian Rozenkreyz fiqurunun alleqorik xarakterini də şəkilləndirmişdir.
Hermetizm: ilahi bilginin universal kitabı
Hermetizm, xüsusilə Misir mənşəli olduğu qəbul edilən və Hermes Trismegistusa aid edilən mətnlər vasitəsilə Hellenistik dönəmdə yaranmış fəlsəfi-mistik ənənədir. Bu mətnlərin ən önəmlilərindən biri olan Corpus Hermeticum, Renessans dönəmi Avropasına Marsilio Ficinonun latınca tərcümələri sayəsində gəlib çatmışdır.
Hermetik düşüncə, Tanrının kainatda “mikrokosmos” olan insan vasitəsilə özünü əks etdirdiyi fikrini irəli sürür. Bu anlayış Qızılgül və Xaç manifestlərində bu şəkildə əks olunur: fərdi dönüşüm universal dönüşümün açarıdır. Yəni fərdin iç dünyasındakı aydınlanma, kosmosun bütün strukturu ilə uyum içərisində olmalıdır.Confessio Fraternitatisdə keçən bu ifadə bu düşüncənin yansımasıdır: “Homo est minor mundus.” – “İnsan kiçik kainatdır.”
Hermetik ənənədə bilgi, birbaşa ilahi qaynaqlıdır və ona sezgi yolu ilə çatmaq mümkündür. Bu mənada qardaşlığın “görünməyən” təbiəti, hermetik bilginin yalnız layiq olanlara açılacağı fikrini düşıyır.
Kabala: ilahi quruluşun ezoterik xəritəsi
Yəhudi mistisizminin mərkəzi bir disiplini olan Kabala, Tanrının yaradılış sürəci, kosmik quruluş və insanın ruhi inkişafı üzərinə alleqorik sistemler təqdim edir. Özəlliklə, Sefirot Ağacı (Etz Chaim) və Ein Sof qavramları, insanın İlahi bilgiyə gedən yolçuluğunu şəkilləndirir.
Qızılgül və Xaç mətnlərində Kabalanın birbaşa adı keçməsə də, universal nizami açıqlamaq üçün istifadə edilən quruluşlar Kabaladan yaranmışdır. Robert Fludd kimi dönəmin bir çox Rosicrucian fiquru, Kabalanı xristian mistisizminə inteqrasiya edən Christian Kabalism ənənəsini inkişaf etdirmişdir.
Bundan başqa, əlkimya sürəclərinin Kabalanın “Eniş və Yüksəliş” (Yetzirah – Assiyah – Beriyah – Atziluth) mərhələləri ilə simvolik paralellik daşıdığı düşünülür. Xüsusilə, Chymische Hochzeit mətnində qeyd edilən yeddi günlük əlkimya mərasimi, Kabalanın yeddi alt sefirotuna alleqorik bir göndərmə olaraq izah oluna bilər.
Əlkimya: maddi və ruhi çevrilmənin simvolu
Əlkimya, təkcə maddi elementlərin çevrilməsinə deyil, eyni zamanda insan ruhunun arınmasına yönəlik simvolik bir disiplindir. Qızılgül və Xaç hərəkatı əlkimyanı, qızıl əldə etməkdən çox, “qızıl ruh” yaratma yolu olaraq izah edir. Bu anlayış, Solve et Coagula prinsipində açıq şəkildə görülməkdədir: əvvəlki mənlik arınır və yeni, saf bir quruluşa bürünür.
Chymische Hochzeit Christiani Rosenkreutzda yer alan əlkimya alleqoriyaları klassik əlkimya mətnlərindən izlər daşıyır: nigredo (qaralma), albedo (arınma), rubedo (qızarma) mərhələləri açıq şəkildə simvolizə edilir. Bu üç mərhələ eyni zamanda ruhun daxili dönüşümünü də təmsil edir.
Rosicrucianların ilham aldığı önəmli kimyagərlər arasında Paracelsus (1493–1541) yer alır. Paracelsus, həm maddi, həm də mənəvi təbiəti eyni anda qavramağa çalışan mütəfəkkirdir. Qızılgül və Xaç mətnlərində onun tria prima (duz, civə, kükürd) nəzəriyyəsinə göndərmələr var.
Hermetizm, Kabala və Əlkimya, Qızılgül və Xaç düşüncəsinin yalnız dekorativ bəzəyi deyil, doktrinal onurğa sütununu təşkil edən sistematik epistemoloji qaynaqlarıdır. Bu üç ənənə, bilgini yalnız ağılla deyil, daxili kəşflə qavrama fikrini müdafiə edir.
İSLAHAT TƏSƏVVÜRÜ VƏ AVROPA AYDINLANMASI
Qızılgül və Xaç Qardaşlığı təkcə mistik və ezoterik təlimlər təqdim etməklə məhdudlaşmamış, həmçinin erkən dönəmdə Avropada inkişaf edən reformist və aydınlanma hərəkatlarına intellektual zəmin hazırlamışdır.
XVII əsrin əvvəllərində yayımlanan Qızılgül və Xaç manifestləri, yalnız fərdi ruhi dönüşüm çağırışı deyil, eyni zamanda əhatəli epistemoloji, əxlaqi və ictimai islahat təsavvürünü əks etdirirdi. Bu islahat ideyası, zamanla Avropa aydınlanmasının erkən əks-sədalarını özündə əks etdirmiş və bir çox mütəfəkkirin üzərində təsirli olmuşdur.
Bilginin demokratikləşməsi: Görünməz Kollec və elmi cəmiyyət
Qızılgül və Xaç mətnlərində keçən ən diqqətçəkici fikirlərdən biri, bilgiyə əlçatanlığın yalnız dindar sinfi, yaxud aristokratiya ilə məhdudlaşmamasının vacibliyidir. Xüsusilə, Confessio Fraternitatis “hər kəs üçün açıq elm və hikmət düzəni” tələb edir. Bu düşüncə, daha sonra İngiltərədə “invisible college” fikrinin təməlini təşkil etmiş və 1660-cı ildə Kral Cəmiyyətinin (Royal Society) yaradılmasına gedən yolda təsirli olmuşdur.
Manifestlərdə təqdim edilən qardaşlıq modeli, gizli, ancaq ictimai faydaya yönəlik bir intellektual şəbəkədir. Bu model daha sonra müasir akademik cəmiyyətlərin təməl prinsiplərini formalaşdırmışdır: açıq fikir mübadiləsi, müşahidəyə əsaslanan məlumatlılıq və dini dairələrdən asılı olmayan fikri azadlıq. “Sapientia nobis data est a Deo, ut gratis communicetur.“, yəni “Müdriklik Tanrıdan bizə verilib ki, ödənişsiz paylaşılsın” anlayışı, Avropada elmin, dinin nəzarətindən azad olması yolunda ideoloji zəminlərdən biri olmuşdur.
Protestant Reformasiyası ilə əlaqə
Qızılgül və Xaç manifestləri, yazıldıqları tarixi kontekstdə protestant reformasiyasının təsirini daşıyan mətnlərdir. Martin Lüterin 1517-ci ildə başlatdığı dini islahat sürəci, XVII əsrdə yalnız kilsə doktrinalarını deyil, eyni zamanda fərdi vicdan, etika və bilgi anlayışını da dərindən sarsıtmışdır. Manifestlər bu kontekstdə “üçüncü bir reforma” düşüncəsini ortaya qoyur: birincisi İncil ilə, ikincisi Lüter ilə gerçəkləşmiş, üçüncü və sonuncusu isə ezoterik bilgi ilə ruhi aydınlanmadır. Bu anlayışda fərd, Tanrıya birbaşa çata bilər və bunun üçün nə dindar sinfinə, nə də qurumsallaşmış dinə ehtiyac vardır.
Siyasi islahat və “Cümhuriyyətçi Müdriklik”
Qızılgül və Xaç manifestləri birbaşa siyasi proqram təqdim etməsə də, alleqorik və metaforik hekayələrlə zamanın avtoritar və zülmkar idarəçilik formalarına qarşı intellektual bir müxalifət yaradır. Fama Fraternitatisdə keçən bu ifadə maraqlıdır: “Regnum veritatis non est regnum huius mundi.” – Həqiqət krallığı, bu dünyanın krallığı deyildir.
Bu sözlər, dünyəvi güclə mənəvi həqiqətin bir-birindən ayrı olmasının vacibliyini nəzərdə tutur. Bu anlayış, daha sonra “cümhuriyyətçi müdriklik” (republican wisdom) ənənəsinin intellektual mənşələrindən biri sayılır. Qızılgül və Xaç ideyası, ədalətli, bilgili və öz-özünü idarə edən bir cəmiyyət təxəyyül edirdi.
Bütün bu əlamətləri ilə qardaşlıq, həm utopik, həm də praqmatik vizyon ortaya qoyurdu.
Aydınlanmaya təsiri və intellektual davamlılıq
Qızılgül və Xaç Qardaşlığının Aydınlanma dönəmi mütəfəkkirlərinə birbaşa ilham verdiyi məsələsi mübahisəlidir, lakin dolayı təsirləri açıq-aşkardır. Xüsusilə, Robert Fludd, Michael Maier, Comenius kimi fiqurlar həm Qızılgül və Xaç ənənəsini davam etdirmiş, həm də erkən aydınlanma fəlsəfəsinin inkişafına töhfələrini vermişlər. Onlar vasitəsilə bu təlimlər XVIII əsrdəki Aufklärung (Aydınlanma) düşüncəsinə epistemoloji töhfələr bəxş etmişdir.
QIZILGÜL VƏ XAÇ SİMVOLİZMİ VƏ ALLEQORİK İZAHI
Qızılgül və Xaç Qardaşlığının simvolizmi, həm fərdi, həm də ictimai formada dərin anlamlar daşıyır. Simvolizm, həm hermetik, həm də Kabala kimi ənənələrin təsiri altında formalaşmış və bu təlimlərin dinamik şəkildə birləşməsini təmin etmişdir. Xüsusilə, qızılgül və xaç kimi simvollar, adi işarət olmaqdan başqa, insanın ruhi və intellektual dönüşümünün simvolik vasitələridir.
Qızılgül və Xaç: iki açar simvolun dərin anlamı
Qızılgül, Qərb ezoterizminin ən qədim simvollarından biridir və əsasən sezgi vasitəsilə əldə olunan bilgi, daxili arınma və ilahi eşq ilə əlaqələndirilir. Bu, həmçinin hermetika və Kabala ənənələrində də mistik arınmanın rəmzi olaraq görülür. İnsanın maddi dünyadan ruhi dünyaya keçid zamanı saflaşmasını simvolizə edir. Bu məna Fama Fraternitatis manifestində belə vurğulanır: “Gül, daxili bir çiçəkdir. Onun açması, insanın ruhi arınma yolçuluğunun simvoludur.”
Qızılgül, həmçinin Kristian Rozenkreyz fiqurunun ölümsüzlüyü və aydınlanmağı simvolizə edən rəmzidir. Gülün qırmızı rəngi, ruhi dönüşümdəki atəşi və arınma sürəcindəki yanğını ifadə edir. Bu baxımdan gül, ölüm və yenidən doğulma temalarını da daşıyır.
Xaç isə xristianlıqla birbaşa əlaqəli olsa da, Qızılgül və Xaç Qardaşlığının simvolizmində təkcə xristianlığa aid işarə kimi qəbul edilmir, həm də spiritual tarazlıq, dünyəvi və ilahi məfhumlar arasında bağlantı və kosmik düzənin simvolu kimi qəbul edilir. Xaç, eyni zamanda, universal tarazlığı və əksliklərin vəhdətini ifadə edir. Bu anlamda xaç, qardaşlığın fəlsəfəsində həm ruhi arınma, həm də ictimai yenidən inşa üçün vasitədir.
Alleqorik izah forması: mistik dil və simvolik hekayələr
Qızılgül və Xaç Qardaşlığının manifestləri, alleqorik izah formasından istifadə edir. Bu alleqorik izahlar, sadəcə bir təlimi təqdim etməkdən savayı, gizli bilgiyə və daxili kəşfə gedən yolu işarət edir. Rozenkreyzin hekayəsi bu simvolizmin ən önəmli örnəyidir. Rozenkreyz, ölüm və yenidən doğum mövzularını daşıyan bir qəhrəman olaraq, hermetizm və əklimyanı birləşdirən bir fiqurdur. Onun yolçuluğu, bir mənada fərdin arınma və aydınlanma sürəcini simvolizə edir.
Alleqorik izahda istifadə olunan yuxular, görüntülər və simvolik obrazlar Fama Fraternitatis və Confessio Fraternitatis kimi mətnlərdə tələbələrin və inanclıların yolçuluqlarını anladan bir simvol olaraq istifadə edilir. Bu izah tərzi təkcə Qərb mistisizmi ilə deyil, həmçinin İslam təsəvvüfü və yəhudi Kabala ənənələri ilə də paralellik təşkil edir. Məsələn, Kabaladakı sefirot ağacı bir yolçuluq və yüksəliş fikrini simvolizə etdiyi kimi, qardaşlığın simvolizmi də mənəvi yüksəliş sürəcini anladır.
Simvolizmdə “7” rəqəminin önəmi
Qızılgül və Xaç Qardaşlığının simvolizminin bir digər önəmli elementi yeddi rəqəmidir. Yeddi rəqəmi, Qərb ezoterizminin klassik simvollarından biridir və həm əlkimya, həm də Kabala ənənələrində tamamlanma, dönüşüm və prinsiplərin rəmzi olaraq qəbul edilir. Qızılgül və Xaç Qardaşlığındakı yeddi rəqəminin mənası, insanın ruhi inkişafı və aydınlanma yolçuluğunun yeddi mərhələdən ibarət olmasıdır.
Əlkimya doktrinasında yeddi mərhələ, əsasən nigredo (qaralma), albedo (arınma), rubedo (qızarma), citrinitas (saralma) kimi mərhələlərlə tamamlanır. Confessio Fraternitatisdə, bu yeddi mərhələnin hər biri bir simvol olaraq, insanın daxili arınma yolçuluğunun fərqli etaplarını təmsil edir. Bu etaplar, insanın nəfsani mənlikdən qurtulub ilahi şüura çatmasını simvolizə edir.
Qızılgül və Xaç simvolizminin ictimai inikası
Qardaşlıq, simvolizmini təkcə fərdi deyil, həm də ictimai müstəvidə mənalandırır. Qardaşlığın məqsədi, fərdlərin ruhi və intellektual inkişafı ilə birlikdə ictimai düzənin yenidən inşasıdır. Bu, təkcə fərdlərin deyil, cəmiyyətin də yüksəlişini ifadə edər. Manifestlərdə bu kontekstdə bərabərlik, azadlıq və qardaşlıq ideyaları önə çıxır.
QIZILGÜL VƏ XAÇ QARDAŞLIĞININ MİRASI VƏ MÜASİR EZOTERİZM
Bu hərəkatın tədiri yalnız öz dönəmində qalmamış, müasir ezoterizm axınlarında da dərin izlər buraxmışdır. Günümüzün okkult və ezoterik cəmiyyətlərində qardaşlığın mirası öz varlığını sürdürməkdədir. XVIII əsrin sonlarından etibarən Qızılgül və Xaç fəlsəfəsinin təsiri xüsusilə Masonluqda özünü göstərməyə başlamışdır.
Masonluq, başlanğıcda yalnız bənna və sənətkarların bir araya gəldiyi bir birlik ikən, zamanla ezoterik təlimlərlə zənginləşmiş və mistik rituallara dayanan bir sistemə çevrilmişdir. Qızılgül və Xaçın təsiri, Kral Tağı (Royal Arch) kimi masonluqda yer alan bəzi rituallarda da görülməkdədir. Bu rituallar, yeddi mərhələli ruhi yüksəlmə sürəcini təmsil edir və simvolizm baxımından Qızılgül və Xaç manifestlərində qeyd edilən qızıl dövr və aydınlanma fikrini əks etdirir.
Müasir okkultizm və Qızılgül və Xaç Qardaşlığının əlaqəsi
XX əsrin əvvəllərindən etibarən okkultizm və yeni çağ hərəkatları, Qızılgül və Xaç Qardaşlığının təməl prinsiplərini özündə əks etdirən bir sıra cəmiyyət və axın meydana çıxmışdır. Alister Krauli (Aleister Crowley) və Thelema hərəkatı, Franz Bardon və “Ceremonial Magic” kimi fiqurlar, Qızılgül və Xaçın ezoterik doktrinalarına əsaslanan praktikanı inkişaf etdirmişlər. Qardaşlığın simvolizmi, özəlliklə Kraulinin “Thelema” sistemində önəmli bir yer tutmuşdur.
Krauli, gül simvolunu fərdi ruhi azadlıq və aydınlanma arayışının bir işarəti, xaç simvolunu isə ictimai nizam və ruhlararası bağlantı anlamında təkrar şəkilləndirmişdir. Onun sistemindəki inisiasiya və ritualistik tətbiqlər birbaşa Qızılgül və Xaç Qardaşlığının mistik təlimlərindən bəhrələnmişdir.
Bundan başqa, XX əsrdə ortaya çıxan, fərdi aydınlanma və universal sevgi temaları ətrafında formalaşmış Yeni Çağ (New Age) hərəkatı da bu mirasdan bəslənmişdir desək yalan olmaz.
Qardaşlığın manifestlərində vurğulanan bərabərlik və qardaşlıq elementləri zamanla feminist və cinsiyyət bərabərliyini önə çıxaran hərəkatlara da ilham vermişdir. Qızılgül və Xaç fəlsəfəsinin təməl prinsiplərindən biri, kişi və qadın arasındakı ruhi tarazlıq və ictimai bərabərlik düşüncəsidir.
Marion Woodman, Starhawk və digər feminist yazarlar, Qızılgül və Xaçın simvolizminin, xüsusilə feminist ezoterizm və qadınların ruhi dönüşümü üçün önəmli potensial kəsb etdiyini müdafiə etmişlər.
Qızılgül və Xaç Qardaşlığının mirası hələ də müasir ezoterik cəmiyyətlər tərəfindən yaşadılır. Rosicrucian Order (AMORC) (1915) və Fraternitas Rosicruciana Antiqua (1932) belə cəmiyyətlərdəndir.
***************************************************************************************
Yates, Frances A. The Rosicrucian Enlightenment. London: Routledge & Kegan Paul, 1972
Hanegraaff, Wouter J. Western Esotericism: A Guide for the Perplexed. London: Bloomsbury, 2013
Faivre, Antoine. Access to Western Esotericism. Albany: SUNY Press, 1994
McIntosh, Christopher. The Rosicrucians: The History, Mythology, and Rituals of an Esoteric Order. Weiser Books, 1992
Andreae, Johann Valentin. Chymische Hochzeit Christiani Rosenkreutz Anno 1459, Strasbourg, 1616. (Müasir ingiliscə nəşr: The Alchemical Wedding of Christian Rosenkreutz, Inner Traditions, 1991)
Jung, Carl G. Psychology and Alchemy, Princeton University Press, 1980.
Copenhaver, Brian P. (Ed.). Hermetica: The Greek Corpus Hermeticum and the Latin Asclepius, Cambridge University Press, 1992
Dan, Joseph. Kabbalah: A Very Short Introduction, Oxford University Press, 2006
Debus, Allen G. The Chemical Philosophy: Paracelsian Science and Medicine in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, Dover Publications, 2002.
Confessio Fraternitatis, 1615
Godwin, Joscelyn. The Theosophical Enlightenment, SUNY Press, 1994.
Faivre, Antoine. Western Esotericism: A Concise History, SUNY Press, 2010
Crowley, Aleister. The Book of the Law, Thelema Publishing, 1904
Starhawk, The Spiral Dance, HarperSanFrancisco, 1999
