Dünyada təxminən 450 milyon insanın müxtəlif psixoloji xəstəliklərdən əziyyət çəkdiyi deyilir. Bunun içərisində psixoloji sindromlardan əziyyət çəkənlərin sayı olduqca çoxdur. Bəzən insanlar özləri belə hər hansı psixoloji sindrom və ya fobiyanın onlarda olmasından xəbərdar olmur. İndi isə bir qədər yaxın əyləşin, sizləri dünya üzərində ən geniş yayılmış bəzi qəribə sindromlarla yaxından tanış edəcəyik.
“Pik xəstəliyi” və ya məkanı yanlış qavrama ilə paramneziya
XX əsrin əvvəlində çex həkim Arnold Pik tərəfindən qeydə alınan bu sindrom xəstələrdə məkanı yanlış qavrama ilə müşayiət olunur. Məsələn, Bakı xəstəxanalarından birində yatan pasiyent özünü çox yaxşı hiss etməsinə, adını, günü, saatı yaxşı anlamasına baxmayaraq, xəstəxananın Gəncədə olduğunu deyir. Bu sindrom daha çox Alzheimer xəstələri arasında müşahidə olunmaqdadır.
“Kotar sindromu”
“Kotar sindromu” – insanın öz bədəninin bir hissəsinin, yaxud bütünlükdə orqanizminin məhv olduğu və artıq mövcud olmadığını zənn etməsi ilə xarakterizə edilən nadir xəstəlikdir.
Bu nadir psixoloji pozuntuya sahib olan insanlar əmindirlər ki, onlar ölüblər və yaxud onların bədənlərinin bir hissəsi mövcud deyil. Onlar həmçinin ətrafda canlı heç bir insanın olmadığına və dünyanın ümumiyyətlə, mövcud olmadığına da inana bilirlər.
Belə insanlar intihara meyllidirlər və nə qədər təəccüblü görünsə də, bəzən özlərini ölümsüz hesab edirlər.
“Kotar sindromu” depressiv vəziyyət, hallusinasiya və yaddaşın itirilməsi ilə bağlıdır. Bəzən şizofreniyada da rast gəlinə bilər. Bu sindrom xəstələrdə ilk dəfə onun əlamətlərini təsvir etmiş fransız psixiatr Jül Kotarın adı ilə bağlıdır.
İnsanlar istənilən yaşda olarkən bu sindrom ilə üzləşə bilərlər və sindroma qadınlarda daha çox rast gəlinir. Onu da qeyd edək ki, tutmalar heç bir psixiki pozuntu olmadan baş verir.
“Freqoli sindromu”
“Freqoli sindromu” nadir rast gəlinən psixiki pozuntulardan biridir. Bu zaman pasiyent özündən başqa hər kəsin eyni adam olduğunu zənn edir və bu, onu qorxudur.
Sindrom ilk dəfə 1927-ci ildə gənc bir xanımın teatrda tamaşa etdiyi aktyor tərəfindən guya izləndiyi iddiası ilə ortaya çıxıb. Bu xəstəlik öz adını Leopoldo Freqoli adlı aktyordan alıb.
“Kapqras sindromu”
“Kapqras sindromu” ilk dəfə 1923-cü ildə fransız psixiatr Kapqras tərəfindən kəşf olunub. Bu sindrom əlamətlərinə görə sayıqlama pozuntusuna bənzəyir və paranoid şəxsiyyət pozuntusunda daha çox müşahidə olunur. Sindrom nadir hallarda rastlandığı üçün tədqiqat sahəsi məhduddur. Lakin problemin əsas səbəbi kimi neyrobioloji və neyropsixoloji amillərin olduğu aşkarlanmışdır.
“Kapqras sindromu” olan pasiyentlər duyğusal bağlılığı olan insanlar, əşyalar və ya heyvanlara qarşı yadlaşma hissi keçirirlər. İnsanları tanımaqda çətinlik çəkirlər, başqalarının keçirdiyi emosional vəziyyəti doğru anlaya bilmirlər. Xatırlaya bilmədikləri insanlardan uzaqlaşmağa, onlarla ünsiyyəti kəsməyə çalışırlar. Həmin insanların zərər verə biləcəyini, öz mənfəəti üçün münasibət qurduqlarını düşünürlər. Daha ağır situasiyalarda onları saxtakar kimi qəbul edirlər və aqressiv olurlar, hətta bu vəziyyətdən uzaqlaşmaq üçün intihara belə cəhd edə bilirlər. “Kapqras sindromu”nun əsas xüsusiyyəti “duyğu” ilə “görüntü” arasındakı uyğunsuzluqdur.
“Yerusəlim sindromu”
Dini motivlərdən (daha çox xristian və yəhudilər üçün) dolayı psixolojik olaraq bu məşhur şəhəri ziyarət etmək həvəsinin yaratdığı psixoloji vəziyyətdir. Bu sindroma düçar olmuş insanlar Yerusəlimə gəldikdən sonra sanki bir xəstəlikdən canlarını qurtardıqlarını fikirləşirlər.
“Stendal sindromu” (və ya “Florensiya sindromu”)
Psixosomatik xəstəlik olub, xüsusilə, gözəl bir sənət əsərinə baxarkən ürək döyüntülərinin artması, qarabasma, çaşqınlıq və başgicəllənmə ilə müşayiət edilən prosesi ifadə edir. Sindromun adı kitabında Florensiyanı təsvir edərkən sindromu yaşamış olan fransız yazıçısı Stendalın adı ilə bağlıdır. O, “Neapol və Florensiya: Milandan Redjiyə səfər” kitabında bu təəssüratlarını təsvir edib.
“Diogen sindromu”
“Diogen sindromu” daha çox sahibsizlik, özünə laqeyd münasibət hiss etmə hallarını təcəssüm etdirir. Ən çox yaşlı insanlarda müşahidə olunur. Diogen kimi səfil həyatı yaşayır, təmizliyinə necə riayət etməsi haqqında heç bir təsəvvürü olmur. Məlum olduğu kimi, Diogen qədim yunan filosofu olub və asketik, səfil həyat sürürək, ömür boyu çəlləkdə yaşayıb.
“Paris sindromu”
Fransanı ziyarət edən turistlərdə, xüsusilə də, yapon turistlərdə qeydə alınan psixiki pozuntu hesab olunur. İlk dəfə 1986-cı ildə Fransada çalışan yapon psixiatrı Hiroaki Ota tərəfindən aşkar edilib.
Hər il ən azı 12 yapon turist Fransa paytaxtını ziyarət etdikdən sonra psixoloqlara müraciət edir. Zərərçəkmişlərin əksəriyyəti yerli sakinlərin aqressiv hərəkətlərindən şikayət edirlər. Xəstələrin 2/3-si bir neçə psixoterapiya seansından sonra normal vəziyyətə qayıda bilir. Lakin yerdə qalanlar daha uzunmüddətli müalicə kursuna ehtiyac duyurlar və əksər hallarda onlara kəskin psixoz diaqnozu qoyulur.
Psixoloq Erv Benhamounun fikrincə, yapon turistlərin psixikası Paris kimi şəhərləri ziyarət etməyə hazır deyil. Onlar qonaqpərvərlik görəcəklərini düşünsələr də, bunun tamamilə əksi ilə rastlaşırlar və onların əsəbləri bu cür gərginliyə dözmür.
Yapon dükanlarında müştəri kraldır, halbuki Parisdə satıcılar onlara xüsusi diqqət yetirmirlər. İctimai nəqliyyatda insanlar kobud və soyuqdur, küçə oğurluqları isə vəziyyəti daha da pisləşdirir. Zərərçəkmişlərdən biri şikayətlənir — “Paris bizim üçün arzular şəhəridir. Bütün fransızlar gözəl və zərifdir. Lakin biz onlarla üz-üzə gəldikdə anlayırıq ki, çox yanılmışıq. Biz tamamilə fərqliyik, həm xaraktercə, həm də həyata baxışlarımıza görə.”
“Stokholm sindromu”
Populyar psixologiyaya aid termin olaraq insan oğurluğu və ya zorakılıq tətbiqi və ya belə zorakılıq tətbiqi hədəsi zamanı qurbanla aqressor arasında yaranan birtərəfli və ya qarşılıqlı simpatiyanı, müdafiə-təhtəlşüur xarakterli travmatik əlaqəni təsvir edir.
Güclü şokun təsiri altında girovlar onları girov götürən şəxslərə təəssübkeşlik etməyə, onların hərəkətlərinə bəraət qazandırmağa və son nəticədə özlərini onlarla eyniləşdirməyə başlayırlar, onların ideyalarını qəbul edirlər və özlərinin “ümumi” məqsəd naminə qurban verilmələrini zəruri hesab edirlər.
Stokholm sindromu xüsusi ədəbiyyatda “Girovun eyniləşdirmə sindromu” (ing. Hostage Identification Syndrome), “Sağlam fikir sindromu” (ing.Common Sense Syndrome) , “Stokholm amili” (ing. Stockholm Factor), “Girovun yaşama uğrunda mübarizəsi sindromu” (ing. Hostage Survival Syndrome) və sair sinonimlərə malikdir.
23 avqust 1973-cü ildə həbsxanadan qaçmış Yan Erik Ulsson Stokholmda yerləşən “Sveriges Kreditbank”a gələrək onu qarət etməyə başladı, bir polisi yaraladı və üç nəfəri qadın – Brigitta Lundblad, Kristin Enmark, Elizabet Oldqren- olmaqla bankın dörd əməkdaşını girov götürdü. Qarətçinin tələbi ilə onun kamera yoldaşı Klark Ulofsson da polis tərəfindən banka gətirildi.
Avqustun 26-da polislər tavanda deşik açaraq Ulofssonun və girovların şəklini çəkdilər. Lakin Ulsson həbsə hazırlıq işlərinin getdiyini hiss edərək atəş açmağa başladı və bildirdi ki, qaz hücumu olarsa, o, girovları öldürəcək.
Avqustun 28-də polis qaz tətbiq etməklə hücuma başladı. Yarım saatdan sonra cinayətkarlar təslim oldular, girovlar isə xilas edildi.
Keçmiş girovlar bildirirdilər ki, onlar cinayətkarlardan deyil, polisdən qorxurdular. Çünki qarətçilər onlarla yaxşı davranırdı. Bəzi məlumatlara görə, hətta onlar öz hesabına Ulsson və Ulofsona vəkil də tutmuşdular.
Məhkəmə prosesi zamanı Ulofsson sübut etdi ki, o Ulssona kömək etmirdi və əksinə, girovları xilas etməyə çalışırdı. O, bəraət qazanıb azadlığa çıxdı və azadlıqda olarkən Kristin Enmarkla ailəvi dost oldu. Ulsson isə 10 il həbs cəzası aldı.
Hesab edilir ki, “Stokholm sindromu” anlayışını, qeyd edilən hadisəni təhlil edən kriminalist Nils Beyerot (Nils Bejerot) təklif edib. Amerikalı psixiatr Frank Oçberq 1978-ci ildə Stokholm sindromunu ciddi tədqiq etmiş ilk mütəxəssis sayılır və o, belə qərara gəlmişdi ki, girovların azad edilməsi ilə bağlı əməliyyat hazırlanarkən girov götürülən şəxsin davranışı mütləq nəzərə alınmalıdır.
Tədqiqatçılar güman edirlər ki, Stokholm sindromu əslində psixoloji paradoks, pozuntu və ya sindrom deyildir və əslində insanın psixikaya travma yetirən hadisəyə normal reaksiyasıdır. Stokholm sindromu ruhi xəstəliklərin təsnifatının beynəlxalq sistemlərinin heç birinə daxil edilməyib.
Tədqiqatlar onu göstərir ki, Stokholm sindromuna nadir hallarda rast gəlinir. FTB-nun məlumatlarına görə, binada girov götürülmə ilə bağlı 1200-ə yaxın halın ancaq 8%-də Stokholm sindromuna rast gəlinmişdir. Lakin, başqa bir tədqiqatda deyilir ki, 4700 cinayət hadisəsinin təhlili zamanı qurbanların 27%-də bu və ya digər şəkildə Stokholm sindromuna rast gəlinir.
“Lima sindromu”
“Lima sindromu” Stokolm sindromunun tam əksinə, güclü tərəfin zəif tərəfə simpatiyasıdır. Səbəbkar hadisə, 17 dekabr 1997-ci ildə Limada (Peru) MRTA, yəni “Tupak Amaru İnqilabi Hərəkatı”nın 14 üzvünün, içlərində diplomatlar, hərbçilər, dövlət işçiləri, həmçinin gələcək Peru prezidenti və mövcud prezidentin anasının da olduğu yüzlərlə yığıncaq iştirakçısını əsir alması hadisəsi ilə bağlıdır.
Daha sonra əsirləri xilas edərkən dəstə üzvlərinin xilas etmə işlərinin lazımsızlığını göstərən reaksiyaları sindromun tərifini verir. Bir neçə aylıq müzakirələr və öldürülən birindən başqa digərləri azadlığa buraxılır.
“Peter Pan sindromu”
Uşaqlıq dövrünü çoxdan geridə qoymalarına baxmayaraq, hələ də uşaq kimi davranan, və ya “böyümək istəməyən” uşaqlarda rast gəlinən sindromdur. Bu insanlar müəyyən bir məsuliyyəti üstlənməkdən qaçır, daim başqalarının onları qorumasını istəyir, hətta evlilik və s. kimi məsuliyyətlərdən qaçmanın yollarını axtarır.
Psixoloqlara görə bu sindromun səbəbi bəzən ailələrin uşaqlara qarşı həddən artıq mühafizəkar davranması və ya uşağın “bir dediyinin iki edilməməsi”dir.
Yeniyetməlik dövründə bu uşaqlar içinə qapanıq, lakin həddən artıq özgüvənli olur. İrəliləyən dövrlərdə isə cəmiyyətdə yerini tapmama, özgüvənin qırılması və.s kimi hallar yaşanır ki, bu da vəziyyəti daha da pisləşdirir.
“Münhauzen sindromu”
Adını Rudolf Erix Raspın məşhur əsərindəki personajdan alan sindromun əsas xüsusiyyəti, şəxsin diqqət çəkmək üçün yalandan özünü xəstəliyə vurması və ya xəstə olduğunu iddia etməsi ilə müşayiət olunur. Bəzən bu şəxslərdən bir qismi, müalicə metodlarını və xəstəliyin ciddiyyətini çox yaxşı bilir, buna uyğun olaraq da özlərinə zərər verib zorla, belə demək mümkünsə, “xəstələnirlər”.
Bunlar hər nə qədər qəribə səslənsə də, dünya üzərində Təcili Yardım xidmətlərinə edilən müraciətlərin təxminən 20%-nin Münhauzen sindromlu və ya sindromun daha yüngül variantından əziyyət çəkən şəxslər olmasıdır.
“Trumen sindromu”
Bəlkə də hər birimizin həyatımızda azı bir dəfə yaşadığı halı daimi yaşayanlara verilən addır. Bu insanlar həyatlarının gizli bir şəkildə daimi olaraq televiziyada canlı yayımla göstərildiyini və hər kəsin onların həyatını anbaan izlədiyini zənn edirlər. Eynilə Cim Kerrinin baş rolda oynadığı “Truman Show” filmindəki kimi…
“Otello sindromu”
Sevdiyi insanı həddən artıq qısqanmanın ruhi pozuntu halını almış şəklidir. Adını Şekspirin eyniadlı dünyaca məşhur əsərindən alır. Bu insanlarda beyinlərində xəyanət ssenariləri quraraq sevdikləri insanlara zərər vermə hallarına belə rast gəlinir.
“Hiper-empatiya sindromu”
Adından da başa düşüləcəyi kimi, şəxsin həddən artıq empatiya duyğusunun olması halıdır. Bu hal, insanın kimlik hissinə zərər verə, sosial həyatını məhv edə bilər. Özünü və şəxsini düşünmədən sırf digərlərini nəzərə alaraq bütün həyatını buna görə qurmaq faciə ilə nəticələnə bilər. Hazırkı dövrdə eqosentrikliyin dəb olduğunu da nəzərə alsaq, vəziyyətin ciddiliyi aşkar olur.
“Bazar ertəsi sindromu”
Sindromlar içərisində ən məşhuru da sayıla bilər, əziyyət çəkən insan sayı da olduqca çoxdur. Bu insanlar üçün bazar ertəsi günü işə getmək işgəncəyə çevrilir. Digərləri bazar gününü istirahət edərək keçirərkən onlar sabah yenidən işə getməli olduqlarını düşünüb istirahət edə bilməzlər.
“Anti-Eqo müxalifliyi sindromu”
Həyatını sənətə həsr etməsinə baxmayaraq heç bir ciddi uğuru olmayan insanların yaşadığı sindromdur. Bu insanlar dünyaca məşhur sənət əsərlərini əsassız olaraq sərt tənqid atəşinə tutur, hətta bəzən məhv etməyə cəhd göstərirlər.
“Yad əl sindromu”
Beyindəki bölmələr arasında fəaliyyətin pozulması nəticəsində yaranan sindromdur. Sindromdan əziyyət çəkən şəxslər əllərindən birinə nəzarət edə bilmir, əl bədəndən müstəqil bir orqana çevrilir. Maraqlı olan isə bu halda əlin bilincli hərəkətlər etməsidir. Yəni əlin boş-boşuna titrəməsi kimi hallar yaşanmır. Sadəcə bilincli olaraq edilə bilən əl hərəkətləri, məsələn, nəyisə tutmaq, hər hansı bir əşyanı harasa atmaq və s. insanın istəyi xaricində reallaşır. Əsasən sağ beyin yarımkürəsində yaranan bu problem sol əlin “yadlaşmasına” gətirib çıxarır.
“Xarici aksent“ sindromu
Bu xəstəlik bu günə qədər 65 nəfərdə müşahidə olunub. Beynin danışma hissəsində əmələ gələn zədə səbəbi ilə yaranır. İnsan öz ana dilini xarici dildəki aksent ilə danışmağa başlayır. Sindromun ən maraqlı tərəfi isə aksenti dəyişən insanların daha əvvəl heç eşitmədikləri və görmədikləri bir ölkənin aksenti ilə danışmaqlarıdır
“Polyanna sindromu”
“Polyanna sindromu” konsepsiyası ilk dəfə 1978-ci ildə psixoloqlar Matlin və Stanq tərəfindən irəli sürülüb. “Polyanna sindromu” insanın hətta pis hadisələrin belə yalnız müsbət tərəflərini görə bilməsi deməkdir. Məsələn, maşınınız xarab olur, “eybi yoxdur piyada gəzərəm, piyada gəzmək sağlamlığa xeyirdir.” deyə fikirləşirsiz. Bu sindromu araşdırmaq üçün psixoloqlar “Polyanna” əsərinə müraciət ediblər.
Polyanna əsəri amerikalı uşaq yazıçısı Eleanor Porter tərəfindən 1913-cü ildə yazılıb. Qısa zamanda «Polyanna» bir uşaq ədəbiyyatı nümunəsi olaraq uşaqların, xüsusən, də qızların sevimli əsərinə çevrilib. Roman çap olunandan sonra qəhrəmanı Polyannanı ədəbiyyatçılar ən nikbin ədəbi personaj adlandırmışlar.
“Danninq-Krüger sindromu”
«Cahillik xoşbəxtlikdir» deyimi çox tənqid edilir, — ki, tənqid olunması son dərəcə doğrudur — lakin elmi olaraq yaxşı hiss etməyi təmin edə bildiyi və yersiz bir özünəinama səbəb olduğu iki elm adamı tərəfindən son dərəcə gözəl açıqlanıb.
Bu sindroma məruz qalan insanlar öz bacarıqlarını həddən artıq şişirdir, başqalarının həqiqətən yüksək olan səviyyələrini adekvat qiymətləndirə bilmir, öz səriştəsizliklərinin səbəbini dərk edə bilmir və təlimlərdən sonra sahib olduqları səriştəsizlklərin fərqinə varsalar da, bunu düzəltmək üçün hər hansı addım atmırlar.
“Alisa möcüzələr diyarında sindromu” (“Alice in Wonderland”)
İşdən evə gedərkən kibrit qutusu boyda avtobusun yaxınlaşdığını görürsünüz. Avtobus yaxınlaşsa da ölçüsü böyümür. Dinozavr böyüklüyündə bir sərçə pəncərənin şüşəsinə çırpılır, ağaclar göy üzünə göydələnlərdən daha yaxındır.
Yuxuda deyilsinizsə, bu Alisa Möcüzələr Ölkəsində Sindromunun (AİWS) göstəriciləridir. “Alisa Möcüzələr Ölkəsində Sindromlu” xəstələrdə cisimləri olduğundan böyük və ya kiçik görmək kimi problemlərlə rast gəlinir.
“Sarayevo sindromu”
Yuqoslaviya müharibəsindən sağ qurtulan bəzi insanların yaşadığı psixoloji pozuntudur. Bu insanlar küçədə döngələrdə snayper olduğu qorxusu ilə gəzir, yüksəkliklərdə şəhəri nişan alan artilleriyanın olduğu qorxusu ilə yaşayır. Bu, müharibənin insan üzərində necə bir təsiri ola biləcəyinin açıq sübutudur.
“Hmong ani ölüm sindromu”
Xüsusilə, laoslu kişilərdə rast gəlinən bir haldır. Tamamilə sağlam olan bu insanlar ölkələrindən ayrıldıqdan qısa müddət sonra yuxuda infarkt keçirərək dünyalarını dəyişirlər. Buna səbəb olaraq isə yerli ab-havaya olduqca bağlı bu insanların ani yer dəyişikliyi ilə yaşadığı depressiya olaraq göstərilir. Qeyd edək ki, hmonqlar xüsusən Laosda yaşayan xalqdır.
“Menli sıçrayan fransız sindromu”
Bir əmrin yüksək səslə və vurğulu bir şəkildə verildiyi zaman dərhal yerinə yetirilməsi halıdır. Əmrin kimdən gəlməsi və nə olması heç bir anlam daşımır. Bu psixoloji pozuntuya ilk dəfə XIX əsrdə ABŞ-ın Men ştatı yaxınlığında yaşayan fransız odunçularda rast gəlinib. Hər an ani hərəkətə hazır, söz deyilərkən yerindən sıçrayan və yüksək səslə verilən hər əmrə tabe olan bu odunçular sindroma öz adlarını verib.
“Anna Karenina sindromu”
Hamımız klassiklərin əsərlərini oxumuşuq. Qadınların daha çox üstünlük verdiyi janr, əlbəttə ki, romantizm – sevgidir. Lakin bu əsərləri oxuyandan sonra bəzi qadınlar özləri onların həyatını yaşamaq eşqinə düşürlər. Kiminsə həyatını yaşamaq heç də insana asan başa gəlmir; əksinə, ideal kişi axtarışında olan qadın ona qovuşa bilmədikcə, özünə qapanır, depressiyaya uğrayır. Psixologiyada bir
neçə sindrom var ki, onlardan biri də Anna Karenina sindromudur.
Sindromun klinik portreti belədir: “Məni heç kəs sevmir, mən dünyanın mərkəziyəm. Hamı məni sevməlidir, ama niyə belə olmur?! Birdən məndən daha yaxşısını tapar. Mən hiss edirəm, o, mənə xəyanət edir.”
Əslində belə qadınlar patoloji qısqanclıqdan əziyyət çəkirlər. Özlərini çıxılmaz vəziyyətə salırlar. Çünki, realda onu atmaq istəyən yoxdur. Nəticədə özlərində irrasional düşüncə formalaşdırırlar. Bu qadınlarda yavaş-yavaş özünəinam azalmağa və özünəhörmət hissi isə itirilməyə başlayar. Ümumilikdə özlərini duyğusal bir qarışıqlıqda hiss edərlər. Əgər siz də bu hissləri yaşayırsınızsa psixoloqa müraciət edin.
“Adel sindromu”
Adel sindromu öz adını məşhur fransız yazıçısı Viktor Hüqonun qızı Adelin adından götürüb. O, qeyri-adi sevgisi ilə tarixə düşmüş qadınlardan biri olub. Adel ailədə beşinci uşaq idi. Onun psixiki sağlamlığı get-gedə zəifləyirdi. 1843-cü ildə böyük bacısı, 19 yaşlı Leopoldinanın ölümü ona ciddi təsir edir. 1852-ci ildə Adel atasının ardınca Hernsi adasına gedir. Orada da ciddi depressiya yaşayan qızın vəziyyəti gün-gündən pisləşir. 1858-ci ildə müalicə almaq məqsədilə Fransaya qayıdır.
1861-ci ildə Adel Pinson adında bir zabitlə tanış olur və zaman keçdikcə başa düşür ki, Pinson onun həyatının sevgisidir. Lakin Pinson onunla ciddi münasibət düşünmür və getdikcə Adelin hədsiz sevgisi onu bezdirir, buna görə də Adeldən ayrılır. Lakin Adel bunu qəbul edə bilmir, Pinsonun izinə düşür. Evinə yaxın yerdə kirayə tutur, hətta Pinsonun borclarını belə ödəyir. Pinson isə evlənir, ailə-uşaq sahibi olur, lakin Adel hələ də zabitin onu sevdiyinə inanır, ondan əl çəkmir. Sonunda, Adel tamamilə müflisləşəndən sonra onu bir nəfər Fransaya aparır. Atası onu ruhi xəstəxanaya yerləşdirir. Adel ömrünün sonuna kimi həmin xəstəxanada qalır.
Adel sindromu tibbdə çox da geniş tanınmır, lakin tez-tez platonik, dəlicəsinə sevgi hadisələrindən danışılarkən istifadə edilən termindir.
“Adel sindrom”lu insanlar psixoloji durumlarına nəzarət etməkdə çətinlik çəkirlər. Realda deyil də xəyalda yaşayırlar sanki. Bu sindromu yaşayan insanlar gecələri narahat yatır, sevdikləri insanı yuxuda bir neçə dəfə görürlər. Həyatla əlaqələrini kəsirlər, telefonlara cavab vermirlər, məktubları cavabsız qoyurlar, hətta zamanla əmək qabiliyyətlərini belə itirirlər. Belə insanların dilinin hər kəlməsində sevdiyi insanın adı olur, hər yerdə hamıya onun haqqında danışır. Sevdiyi insana aid hər şeyi – məktubları, e-mailləri, mesajları, biletləri və s. yığıb saxlamağa başlayır. Onlar sevgidə aktiv partnyor sayılırlar.
“Adel sindromu” zaman keçdikcə bəzən sindrom olmaqdan çıxır, insanı xəstəliyə düçar edir. Xəstə sevgiyə o qədər inanır ki, zaman keçdikcə özünə baxmağı da unudur. Bu sindroma, ümumiyyətlə demək olar ki, çox vaxt çox gözəl, baxımlı və cəlbedici xanımlar tutulur.
“Elizabet Bennet sindromu”
Bu sindromdan əziyyət çəkən qadınlar öz intellektini nümayiş eləməyə can atırlar. Hamını ağlına görə qiymətləndirən, dəyər verən bir qadın obrazıdır. Kimi ki, Elizabet sevmir, vay onların halına… İntellektual söhbətlər, atmacalar sizi rahat buraxmayacaq.
“Skarlett O’Hara sindromu”
Bu sindroma düçar olmuş qadın üçün həyatda yüngül yol mövcud deyil. Çətinlikləri sevən, problemləri həll edən güclü, dəmir ledidir. O, problem olmayanda özünü xoşbəxt hiss edə bilmir. Şəxsi həyatı sakit olsa, bədbəxt olar. O, ehtiras burulğanına düşmək fikirindədir. Belə qadınlar kişi ürəklərinin ovçusudur. Onu əldə etmək üçün sadəcə ona laqeyd olun.
“Rebekka Şarp sindromu”
“Mən kimdən əksikəm?!” Onun fikrincə, onda bütün qadına lazım olan xüsusiyyətlər vardır. Lakin bəxti gətirməyib ki, kasıb ailədə dünyaya gəlib. Ən böyük arzusu – yüksək vəzifəli insanlar sırasında olmaqdır. Bunun üçün bütün gücünü səfərbər edən Miss Şarpın qarşısında dayanmaq olmaz. Ambisioz olan bu qız, hamını yox etməyə hazırdır.
“Nastasya Filipovna sindromu”
“Kimi bu gün acılayım?! Kimi əsəbləşdirim?! Kim məni özümdən çıxartsın ki, mən ağlayım?!” Belə qadınların fikrincə, qadın isterik və nevrotik olmalıdır ki, ona fikir versinlər. O, ehtiras axtarır, qanı qaynayır, pul xərcləməyi sevir.
Adını Fyodor Mixayloviç Dostoyevskinin “İdiot” romanının qəhrəmanı Nastasya Filippovna Baraşkovanın adından götürən sindroma düçar olmuş bu qadınlar özlərindən başqa heç kəsi sevmirlər.
“Pika sindromu”
“Pika sindromu” çox hallarda uşaqlıq hətta körpəlik yaşlarında başlayıb yetkinlik dövrünədək davam edən davranış pozğunluğudur. Normal qidalardan xaric qida olmayan, müxtəlif maddələrə qarşı əmələ gələn yemə istəyi ilə özünü göstərir. Belə insanlar zərərli ola biləcəyini bilsələr də özlərini bu maddələri yemə istəyindən uzaqlaşdıra bilmir. Çox vaxt bədəndə dəmir, sink, fosfor, kalsium kimi maddələrin əksikliyi, bu davranış pozğunluğuna gətirib çıxarır.
Qələm uclarını gəmirən şagirdlərə, torpaq yeyən hamilələrə ya da saçlarını udan uşaqlara heç də az rast gəlmirik. Sadəcə bunlarla bitmir, hətta qum, kirəc, kağız, ip, silgi, sabun, torpaq, boya, kley yeyənləri də belə insanlara nümunə olaraq göstərə bilərik.
“Puerto-Rikolu sindromu”
Şəxsiyyətin narahatlığı, ya da psixoloji şikayətləri ilə özünü göstərən, buna görə də qarşısına çıxan hər kəsi vurmaq, döymək istəyi ilə müşahidə olunan bir vəziyyətdir. Davranışın qeyri-impulsivliyi zamanı və bəzi şəxsiyyət pozğunluqlarında özünü göstərir.
“Don Juanizm sindromu”
Qarşısına çıxan hər kəslə davamlı olaraq cinsi əlaqədə olmaq istəyi, o kəsləri sanki bir əşya yerinə qoyması, tez-tez partnyorunu dəyişdirməsi bu sindromlu insanlara xas xüsusiyyətdir. Qadınlarda bu sindrom “nimfomaniya” adlanır.
“Psevdosyesis sindromu”
Qadının hamilə olmamasına rəğmən hamiləliyin əlamətlərini hiss edib hamilə olduğuna inanmasıdır.
“De-klerembo sindromu” və ya “Erotomani sindromu”
Qadınlarda müşahidə edilir. Belə qadınlar özündən yaşca, sosial statusu baxımından daha yüksəkdə duran insanların ona heyran olduğunu, ona aşiq olduğunu düşünürlər.
“Kain (Qabil) sindromu”
Qardaşa qarşı rəqabət, hücum, hətta öldürmək istəyinin olduğu bir durumdur. Qabil və Habil Adəm ilə Həvvanın oğullarıdır. Onlardan biri digərini öldürdüyü üçün buna Qabil sindromu da deyilir.
“Narahat ayaqlar sindromu”
Bu sindromu olan insanlar uzanıb hərəkətsiz qaldıqları zaman ayaqlarında hiss etdikləri, yenə də tam olaraq tərifini verə bilmədikləri bir narahatlıq hissi keçirdiklərini deyirlər. “Baldırlarım ağrıyır”, “qıçlarıma bir şeylər batır”, “yanır” kimi şikayətlərini təsvir edirlər. Bu hisslər istirahət zamanı, hərəkətsiz uzanarkən yaranır və hərəkət edən zaman dərhal yox olur.
“İstinad sinromu”
Bu sindromu olan insanlar ətrafına dözülməz dərəcədə pis bir qoxu yaydığına inanır və buna görə narahatlıq keçirirlər. Gerçəkdə var olmayan bir qoxu üçün tez-tez ətrafdakı insanlardan üzr istəyir, dişlərini tez-tez fırçalayaraq və paltarlarını dəyişərək bu qoxudan xilas olmağa çalışırlar.
“Boss sindromu”
Deyə bilərik ki, anadangəlmə xarakter daşıyır və valideynlər uşaqlarda qeyri-ixtiyarı bu “ağa” hissini inkişaf etdirir, “yumşaqlıq” xüsusiyyətlərinə qarşı isə ikrah hissini yaradırlar. Bu xarakterli kişilərin 70%-i qadın rəhbərin əmri altında işlədikdə, 65%-i isə həyat yoldaşları onlardan daha çox pul qazandıqda əziyyət çəkirlər. 58%-i isə uğurlu karyera əldə etmiş qadın həmkarlarına qarşı dəhşətli qısqanclıq və paxıllıq hissi keçirirlər. Bu sindromdan azad olmaq, demək olar ki, mümkün deyil.
“Napaleon sindromu”
Balaca boyluluq kişilər üçün ən böyük faciədir. Bu kompleksi kişilər yüksək həyati iddialılıq, şöhrətpərəstlik hissini gizlətməklə və ya kompensasiya etməklə aradan qaldırılmağa çalışırlar. Napaleon Bonopart, müasirlərdən isə müğənni Prins, futbolçu Dieqo Maradona, aktyor Dastin Hoffman bu sindroma düçar olmuş məşhurlardandır.
“İtirilmiş vaxt sindromu”
Uğur qazanmaq və varlanmaq 50 yaşdan sonra da mümkündür – məsələn məşhur rəssam Pablo Pikasso kimi. Lakin insan elə tələskən təbiətə malik varlıqdır ki, hər bir arzusunun həmin an və dəqiqliklə alınmasını istəyir. Zamanla bunları ala bilmədikdə həvəsdən düşür, depressiya yaşayır.
“Gücsüzlük sindromu”
“Kişi hər zaman güclü olmalıdır”, “o, hər şeyə qadir olmalıdır” kimi fikirləri aşılamaqla, əziz analar, onlarda sadəcə qeyri-adekvat yüksək qiymətləndirmədən başqa heç bir hiss yaratmırsınız. Nəticədə, yaş artdıqca fiziki və psixoloji dayanaqlıq azalır. Bu zamanadək deyilən nağıllar isə artıq özünü doğrultmur. Axı kişi də yorula, ağlaya və hətta mənən sına bilər.
“Lut sindromu”
Lut əfsanəvi şəxsiyyətlərdən biridir. Qədim Sodom və Hamorra şəhərlərinin məhvindən sonra iki qızı ilə mağaraya sığınan Lut sonrakı nəslin yaradıcısı hesab olunur. Bu tip kişilər öz qızlarını daim başqa kişilərdən, gələcək ərlərindən qısqanarlar.
“Herkules sindromu”
Yarıtanrı Herkules tipli kişilər məcburən müəyyən səbəblərdən bəzi “qadın işləri” görməyi təhqir kimi qəbul edirlər. Məsələn yemək bişirmək, qabları yumaq, uşağı gəzdirmək və sairə onlar üçün qəbulolunmazdır.
“Kotovski sindromu”
Bəzi kişər niyə saçlarını keçəl edir?! Onlara elə gəlir ki, bu yolla saçlarının tökülməsini gizlədəcəklər. Saçlarının tökülməsi ilə razılaşa bilməmələri onları müxtəlif növ vasitələrə əl atmağı məcbur edir. Saçın tökülməsini öz kişilik güclərinin – cazibələrinin itirilməsi ilə bərabər tuturlar. Halbuki bu, tamamilə absurd bir fikirdir.
“İsgəndər sindromu”
Ən ekzotik sindromlardan biridir, özlərini kişi nəslinin davamçıları adlandıranların utandıqları haldır bu. Yəni bəzi kişilərin hemoseksual meyllərinin açılmasından qorxurlar.
“Martin İden sindromu”
Təsəvvür edin ki, uzun, çox uzun müddət boyunca bir şeyi xəyal etmisiniz. Bütün qəlbiniz, ruhunuzla bunu arzulamısınız, uğrunda mübarizə aparmısınız, fədakarlıqlar etmisiniz və… Budur, nail oldunuz. Ancaq coşğu, sevinc və əsas da, məmnunluq hiss etməniz gərəkli olan yerdə, siz boşluq, fiziki və mənəvi yorğunluq hissi keçirirsiniz.
Bu fenomen psixologiyada olduqca məşhurdur və Cek Londonun məşhur əsərinin şərəfinə “Martin İden sindromu” adlandırılır.
Martin İden əsərin başlarında görə biləcəyimiz ən ideal insandır. Tək “eybi” kasıb olmasıdır. Ancaq hekayə davam etdikcə o, özünü tanıtmağı, yüksək təbəqədən insanlara qəbul etdirməyi bacarır, bir anda böyük uğura, şöhrətə nail olur. Arzusu reallaşır və əsərləri bestsellerə çevrilir. Ancaq bu ana qədər fiziki və mənəvi olaraq çox əziyyət çəkmiş Martin sevinmir, ekzistensial böhran və ağır depressiyanın cənginə düşür.
Bir çox insan üçün uğur yox, məhz, bu uğura gedən yol motivasiyaedicidir. Bu motivasiya itdikdə boşluğa düşür, bəzən ciddi depressiya keçirirlər. Buna görə də, hədəflərinizin həyatınızda nə qədər böyük yer tutduğuna hər zaman diqqət edin. Diqqət edin ki, bütünlüklə yaşam səbəbinizə çevrilməsin.
“Madam Bovari sindromu”
Sindrom, XIX əsr romantik romanlarının ortaya çıxmasından sonra yaranmış bir davranış pozğunluğudur.
Bu əsərlərin təsirilə minlərlə insan, daha çox qadınlar sevgini təxəyyüllərində ideallaşdırmağa və buna görə də real münasibətlərində məyusluğa düçar olmağa başladı.
Qustav Flaubertin məşhur personajı Emma Bovari bir kənd həkimi ilə evlidir. Onu sevən, bacarıqlı, kifayət qədər zəngin, hörmətli bir insanla. Kənardan baxanda olduqca uğurlu bir seçimə bənzəyir. Ancaq Emma yeniyetməlik illəri boyunca oxuduğu və xəyal etdiyi coşğulu, ehtiraslı sevgini bu münasibətdə tapa bilmir və zamanla yeni sevgi macəralarının axtarışına çıxaraq ailəsini məhvə sürükləyir.
Sindromda əsas diqqət çəkən nüanslar – romantikaya aludəçilik, imkansız sevgilərə meyl, daimi məmnuniyyətsizlik, təqlidçilik əlamətləridir.
Çox vaxt xarakterdəki şıltaqlıq, düşüncəsizlik, hərdəmxəyallıqla əlaqələndirilsə də, bu əlamətlər şəxsiyyət pozuntusuna, obsessiyaya da işarə ola bilər.
“Dorian Qrey” sindromu”
Oskar Uayldın çoxsaylı hekayələrinə qarşılıq yazdığı bu yeganə romanı bütün cəhətlərilə olduqca səs gətirmişdi. Baş qəhrəman Dorian özünə vurğun bir gəncdir. Özünə, öz gözəlliyinə elə aşiqdir ki, yaşlanmaqdan, görünüşünün deformasiyaya uğramasından dəli kimi qorxur. Və, nəhayət, yaşlılıqdan xilas olmanın yolunu tapır, ancaq əsas hekayə məhz, bundan sonra başlayır…
Terapistlər yaşlanma qorxusunun insanda fobiyaya çevrilə biləcəyini, panik ataklara və başqa patoloji durumlara səbəb ola biləcəyini qeyd edir. Həmçinin, qocalığın qarşısını almaq üçün bu insanlar bədənlərinə həddindən çox cərrahi əməliyyatlar və başqa müdaxilələr etdirə, öz həyatlarına təhlükə yarada bilərlər.
Sindromun bir maraqlı cəhəti də budur ki, pasiyentlər adətən təkcə görkəmcə deyil, ruhən də gənc olmaq istəyir, emosional inkişaflarını ləngidərək həyata bir yeniyetmə kimi yanaşmağa çalışırlar.
Bu sadaladığımız sindromlardan başqa, atanın uşaqlarından nifrət etməsi ilə müşahidə edilən “Herakles sindromu”, ananın oğluna həddindən artıq bağlı olması ilə müşahidə edilən “Jokasta sindromu”, həyat yoldaşından nifrət edən qadının ərindən qısas almaq və ondan acıq çıxmaq üçün uşaqlarını öldürmək istəyi ilə səciyyələnən “Medea sindromu”, insanın anasını öldürmək istəməsi ilə müşahidə edilən “Orestes sindromu” da mövcuddur.
