GİRİŞ
Sirr və intriqa ilə örtülmüş bir orta əsr ordeni olan Məbəd cəngavərləri bu günə qədər saysız-hesabsız insanların təxəyyülünü ovsunlamağa davam edir. XII əsrdə ortaya çıxan Tamplierlər, Avropanın ən güclü və nüfuzlu təşkilatlarından birinə çevrildilər. Sarsılmaz fədakarlıq, qabaqcıl hərbi taktika və unikal maliyyə sistemi ilə silahlanmış məbədçilər tarixdə silinməz iz qoydular. Bu yazıda biz bu müəmmalı qardaşlığı əhatə edən əfsanələri və reallıqları araşdıraraq Tamplierlərin mənşəyini, yüksəlişini və süqutunu sizlərə təqdim edəcəyik.
ORDENİN YARANMASI VƏ MƏNŞƏYİ
Rəsmi olaraq Məsih və Süleyman Məbədinin Yoxsul Cəngavərləri (Pauperes commilitones Christi Templique Salomonici) adı ilə tanınan tamplierlər XII əsrin əvvəllərində, daha dəqiq desək, 1118-ci ildə (bəzi mənbələrə görə isə 1119-cu ildə) Qüdsdə Hüqo de Payen və onun səkkiz silahdaşı tərəfindən yaradılıb. Onların yaradılması səlib yürüşləri zamanı, müqəddəs torpaqlara nəzarət uğrunda xristianlar və müsəlmanlar arasında gedən müharibələr zamanı baş verdi. Başlanğıcda orden Qüdsə gedən xristian zəvvarları qorumağı vəd edən kiçik bir qrup cəngavərdən ibarət idi.
Məbəd cəngavərlərinin qurucularının şəxsiyyətləri dəqiq şəkildə məlum deyil, çünki ordenin erkən tarixi bir qədər qaranlıqdır. Bununla belə, Tamplier ordeninin yaradılması və təşkilində adı keçən bir neçə əsas füqur var. Hüqo de Payen (Hugues de Payens) Məbəd Cəngavərlərinin qurucu üzvlərindən biri və ilk Böyük Ustadı hesab olunur. O, görkəmli sistersian abbat və ilahiyyatçı Klervolu Bernar (Bernard of Clairvaux) da daxil olmaqla, nüfuzlu fiqurların dəstəyini almaqda həlledici rol oynamışdı. Qodfrey de Sen-Omer (Godfrey de Saint-Omer) Məbədçilər ordeninin ilk illərində mühüm fiqur idi. Onun ordenin yaradılmasında Hüqo de Payenə kömək etdiyi və ordenin təşkilati strukturuna əhəmiyyətli töhfə verdiyi güman edilir. Andre de Monbar (André de Montbard) Klervolu Bernarın qohumu olmaqla yanaşı, Hüqo de Payeni papa və müxtəlif Avropa monarxlarından dəstək almaq missiyasında müşayiət edirdi. O, sonralar tamplierlərin beşinci Böyük Ustadı oldu.
Tamplierlərin müasir araşdırmaçılarından olan Tim-Uolles Mörfi (Tim Wallace-Murphy) və Kristofer Nayt (Christopher Knight) qeyd edirlər ki, tamplierlər bizim eranın 70-ci ilində Roma işğalı zamanı müqəddəs torpaqlardan qaçmış və sonradan Avropanın monarx sülalələrinin (məsələn, Fransada Merovinqlər sülaləsi) yaranma prosesində iştirak etmiş yəhudilər idi. Bu yəhudilər Kabbala və essen yazılarını romalılar talamasın deyə, müxtəlif bölgələrdə gizlətmişdilər. Avropaya gələn bu “ağsaqqallar” bir sıra əsilzadə nəsillərinə mənsub xanımlarla ailə həyatı qurmuşdu və onlardan 24-ü sonradan “Rex Deus” və ya “Star” olaraq bilinən sülalələrin “patriarxları” olacaqdılar.
Tampliyerlərin əsas missiyası zəvvarların təhlükəsizliyini təmin etmək və xristianlıq adına əldə etdikləri əraziləri müdafiə etmək idi. Orden tanınma və dəstək qazandıqca, onların təsiri döyüş meydanından kənara da genişləndi. Tezliklə onlara bank əməliyyatlarının idarə edilməsi, pul borclarının verilməsi və böyük məsafələrə pul köçürmələri üçün təhlükəsiz sistemin təmin edilməsi daxil olmaqla, əhəmiyyətli maliyyə öhdəlikləri həvalə olundu. Bu maliyyə şücaəti tamplierləri böyük sərvət və nüfuza sövq edərək, onları orta əsrlər Avropasında nəhəng hesab olunacaq bir qüvvəyə çevirdi.
Tamplierləri əhatə edən əfsanələr və miflər əsrlər boyu davam edərək, onların sirli reputasiyasına töhfə verirdi. Belə əfsanələrdən biri onların müqəddəs qalıqlara, xüsusən də, Müqəddəs Qədəh (Saint Graal) və Ahit Sandığına sahib olduqları iddiası ətrafında dolanır. Bu əfsanələr bir çoxlarının təxəyyülünü gücləndirir, tamplier hekayəsinə intriqa və mistika elementləri əlavə edir.
Başqa bir məşhur inanc tamplierlərin ezoterik bilik və gizli rituallarla ələaqlərinin olmasındadır. Bəziləri onların gizli hikmətin qoruyucuları olduğunu, qədim mətnləri və güclü mistik xüsusiyyətlərə malik artefaktları qoruduğunu iddia edirlər. Tamplierlərin müəmmalı təbiəti bu əfsanələrlə birləşərək, onların cazibəsini daha da gücləndirərək, çoxsaylı bədii əsərlərə ilham verib.
ORDENİN STRUKTURU
Tampliyerlərin daxili nizam-intizamı onların qəbul etdikləri yazılı qanunla müəyyənləşdirilmişdi. Burada onların gündəlik həyatına dair hər bir məsələ işıqlandırılmışdı. Bu qaydaların bəziləri zamanla dəyişmiş, bəziləri isə ilkin variantda saxlanılmışdı. Göstərilirdi ki, böyük ustad maksimum dörd ata sahib ola bilər. Ona öz məiyyətində katib, keşiş, çavuş və atlı silahdaşıyan, dəmirçi, muzdlu döyüşçü, tərcüməçi və aşpaz saxlamaq ixtiyarı verilmişdi. Burada bir sıra məhdudiyyətlər də qoyulmuşdu. O, xəzinənin açarını özündə saxlaya bilməzdi. Oradan pul götürən zaman ən hörmətli şəxslərlə məsləhətləşmək məcburiyyətində idi. Cəngavər olmaq üçün mütləq cəngavər nəslindən olmaq tələb olunurdu. Qaydaları pozanlara qarşı sərt tədbirlər görülürdü. Verilən cəzaların arasında şallaqla döyülmək, qandallanaraq zindana salınmaq və yeməyi döşəmənin üzərində uzanaraq yemək kimi tədbirlər geniş tətbiq olunurdu. Orden üzvlərinə heç bir mülkiyyət sahibi olmaq icazəsi verilmirdi. Əgər orden üzvlərindən kimdəsə öldükdən sonra pul tapılırdısa, onu tampliyerlərin ümumi qəbristanlığında dəfn etmirdilər.
Qaydaların bir hissəsi atlara qulluğa və cəngavər təlimlərinə həsr edilmişdir. Orada göstərilir ki, cəngavərlər ordenə daxil olarkən, atı və döyüş ləvazimatını özü ilə gətirməli idi. Atın yəhərini və üzəngisini qızıl-gümüş və daş-qaşla bəzəmək qəti qadağan edilirdi. Cıdırda iştirak etməyə xüsusi icazə tələb olunurdu, mərc gəlmək isə qadağalardan biri idi. Tamplierlərin çox maraqlı dini ritualları və inisiasiya mərasimləri vardı.
Həmçinin ordendə müəyyən dərəcələnmə sistemi də vardı: əsas üzv (sergent brother), böyük üzv (sergent at arms), cəngavər (knight).
Tamplier ordeninin strukturu sərt iyerarxiyaya dayanırdı və nizam-intizam ən əsas tələblərdən idi. Ordenin idarə olunması böyük ustad, zabitlər və cəngavərlər zəncirindən ibarət idi.
Böyük Ustad Tamplier ordeninin ən yüksək rütbəli məmuru idi. O, orden üzvləri tərəfindən seçilirdi və mütləq səlahiyyətə sahib idi. Böyük Ustad tamplierlərin fəaliyyətinə nəzarət etmək, onların maliyyəsini idarə etmək və döyüşlərdə onlara rəhbərlik etməkdən məsul idi.
Tamplierlərin idarə etməkdə Böyük Ustada köməkçi müxtəlif zabitləri var idi. Bu zabitlər marşal, senesşal, krallığın komandiri və dreyper idi.
Marşal cəngavərlərin təlimi, döyüşlərin təşkili və müdafiə strategiyalarının əlaqələndirilməsi daxil olmaqla, Tamplierlərin hərbi əməliyyatlarına cavabdeh idi.
Senesşal Böyük Ustadın ikinci komandiri kimi xidmət edirdi. O, inzibati məsələlərə, qeydlərin aparılmasına və ordenin əmlakının idarə edilməsinə cavabdeh idi.
Krallığın komandiri vəzifəsini bir bölgədə və ya krallıqda ordenin fəaliyyətlərinə nəzarət etmək üçün təyin edilmiş bir tamplier tuturdu.
Dreyper tamplierlərin maliyyə işlərinə cavabdeh idi, onların mülklərini idarə edir və ticarətə nəzarət edirdi.
Cəngavərlər ordenin əsasını təşkil edirdilər. Onlar yoxsulluq, iffət və itaət barədə nəzir tuturdular. Cəngavərlər yüksək döyüş hazırlığına malik idilər və ordenin hərbi qüvvəsi kimi xidmət edirdilər. Onlar qırmızı xaçla bəzədilmiş fərqli ağ mantiya geyirdilər.
Çavuşlar ordenin aşağı rütbəli bir qrupu idi. Onlar müxtəlif vəzifələrdə cəngavərlərə kömək edirdilər. Onlar zadəgan deyildilər, lakin döyüşdə bacarıqlı idilər və inzibati tapşırıqları yerinə yetirirdilər.
Tamplierlərə ruhani rəhbərlik edən bir sıra keşişləri var idi. Onlar dini mərasimlər keçirir, müqəddəs mərasimlər təşkil edir və tamplierlərin öz dini öhdəliklərinə əməl etmələrini təmin edirdilər.
Tamplierlər arasında çox sərt qaydalar hökm sürürdü. Onlar evlənə bilməz, ömürlərini yalnız dini ritualların icrasına və savaşlara həsr etməli idilər. Orden üzvləri yaşlı həmkarlarına yüksək ehtiramla rəftar edirdilər. Araşdırmalara görə, orden üzvlərinin 40%-i 50, 15%-i isə 60 yaş üstündə idi. Yaşlı və xəstə üzvlərin dini rituallar zamanı oturmalarına icazə verilir, döyüşlərə aparılmırdılar.
Orden üzvləri özlərini yoxsul cəngavərlər adlandırırdılar. Hətta emblemlərində belə bir at üstündə oturan iki cəngavər təsviri də yoxulluğun göstəricisi kimi qeyd olunur. Lakin bu amil sonradan onlara qarşı irəli sürülən homoseksualizm iddialarına dəstək vermək üçün istifadə edildi.
SÜQUTU
Tamplierlərin sürətlə yüksəlməsi sonda həm dünyəvi, həm də kilsə hakimiyyətinin diqqətini çəkdi, həm də belə demək mümkünsə, onları bir xeyli qorxutdu. Onlara çox borcu olan Fransa kralı IV Filip tamplierləri sıxışdırmaq üçün Papa V Klement ilə sui-qəsd planı hazırladı. Bidətçilik, bütpərəstlik və gizli mərasimlər keçirmək kimi ittihamlar onların həbsinə və sonradan ləğv edilməsinə haqq qazandırmaq üçün uydurulmuşdu.
Cümə günü, 1307-ci il oktyabrın 13-də bütün Fransada eyni vaxtda yüzlərlə tamplier həbs edildi. Onlara qarşı 127 maddədən ibarət ittihamnamə irəli sürüldü. Bu ittihamlar arasında xaça tüpürmək, İsanı və xristianlığın müqəddəs şəxslərini təhqir etmək, bütə (Bafomet) tapınmaq, ordenə qəbul əsnasında, yaxud ümumiyyətlə, üzvlər arasında uyğunsuz hərəkətlər – bir-birilərinin cinsi orqanlarını və digər əzalarını öpmək (maddə 30-33), homoseksualizm (maddə 40) iddiaları xüsusilə qeyd olunurdu. Məhkəmənin yekununda ordenin sonuncu böyük ustadı Jak de Mole və yüzlərlə cəngavər tonqalda diri-diri yandırıldı.
1312-ci ildə Papa V Klement “Vox in Excelso” adlı bulla (fərman) verdi. Bullaya əsasən, rəsmi olaraq Tamplier Ordeni ləğv edildi, onların əmlakı və aktivləri Hospitallerlərə verildi. Verilən digər bullaya (“Considerantes Dudum”) əsasən, əvvəlki bullada qeyd olunan məsələlər qətiləşdirildi. “Ad Providam” (1312) adlı bullada isə tamplierlərin əmlakının və aktivlərinin yenidən bölüşdürülməsinə toxunulurdu. Yerli hakimiyyət orqanlarına tapşırılırdı ki, tamplierlərin mülkləri Hospitallerlərə təhvil verilənə qədər qorunmalıdır.
YEKUN
Onların qəfil süqutuna baxmayaraq, Tamplierlərin mirası bu günə qədər davam edir. Onların maliyyə təcrübəsi və innovativ bank təcrübəsi müasir bank sistemlərinin əsasını qoydu. Tamplierlərin təsiri memarlıq dünyasına da siraət etdi.
Bundan əlavə, Tamplierlər əfsanəsi spekulyasiya və sui-qəsd nəzəriyyələrini ilhamlandırmaqda davam edir. Bəzi nəzəriyyələr, Tamplierlərin ləğv olunduqdan sonra tam məhv olmadığını və gizli cəmiyyətlərdə öz ənənələrini və biliklərini qoruyaraq yeraltına çəkilməsi iddialarını ehtiva edir. Həqiqətən də, tamplierlər ordeni ləğv edildikdən sonra üzvlərinin bir hissəsi Şotlandiyaya (o zaman Şotlandiya Papa yurisdiksiyasını qəbul etmirdi) üz tutub mason lojalarına qatıldılar. Bir hissəsi isə Avropanın bir sıra yerlərinə, hətta Amerika qitəsinə getdilər. Masonluğa qatılan məbədçilər bu sistemin inkişafına öz töhfələrini verdilər. Masonluqda Şotland ritinin 9-cu dərəcəsi “Doqquzların başçısı” (Elu of the Nine) və ya “Məbəd ustadı” (Master of the Temple) adlanır. İlk baxışdan bu, tamplierlərə (ordenin 9 nəfər tərəfindən yaradılmasına) bir işarə olduğu görüntüsünü yaradır. Lakin böyük ehtimalla bu dərəcənin fəlsəfəsi masonluğun məzmununu təşkil edən alleqoriyalar ilə, rəqəmlərin simvolikası ilə, həmçinin Hiram Abiff əfsanəsi ilə bağlıdır. Bu barədə elə də geniş məlumata malik olmadığımıza görə üstündən sükutla keçməyə məcburuq.
Bəziləri isə tamplierləri müxtəlif tarixi hadisələrlə, o cümlədən Yeni Dünyanın kəşfi ilə əlaqələndirirlər. Bu da maraqlıdır ki, Xristofor Kolumbun Amerika qitəsinə səyahət etdiyi gəminin üzərində tamplier xaçı olmuşdur.
Orden haqqında mifik təsəvvürlər təkcə bununla məhdudlaşmır. Jak de Molenin lənətlədiyi kralın hər üç oğlu qısa müddətdə hakimiyyətdə olmuş, hamısı vəliəhdsiz vəfat etdiyinə görə sülalə başa çatmışdır. Bundan sonra Fransa ağır Yüzillik müharibəyə girmiş, sonsuz əziyyətə qatlaşmalı olmuşdur. Əfsanəyə əsasən, kral XVI Lüdovik 1793-cü ildə Parisdə edam olunarkən, xalqın içərisindən çıxan bir nəfər əlini onun qanına batıraraq havaya qaldırmış və “Jak de Mole, intiqamın alındı!” deyə qışqırmışdır.
Bu gün bu adda və ya bu adın elementlərini daşıyan bir çox cəngavər cəmiyyətləri mövcuddur ki, bunlardan ən tanınmışı “Ordo Templi Orientis” və ya “Şərq məbədçiləri ordeni”dir ki, onlar dünyanın bir çox yerlərində nümayəndəliklərə malikdirlər.
Doqquz əsr əvvəl yaranmasına və cəmi iki əsr yaşamasına baxmayaraq, Tamplier ördeni tarixə öz möhürlərini vurmağa nail oldular. Onları qətiyyətlə müasir bank-kredit sisteminin baniləri, eyni zamanda mədəniyyətlərarası dialoqun tərəflərindən biri hesab edə bilərik.
*******************
Michael Baigent, Richard Leigh, Henry Lincoln The Holy Blood and The Holy Grail
Ann Gilmour-Bryson Templars and sodomy
Alan J.Forey Social policy of the order
Aytunç Altındal Vatikan ve Tapınak Şövalyeleri
