Məşhur kart oyunu olan “Axmaq” («Дуpaкa») oyununun tarixi barədə güman ki, çox az adam məlumatlıdır. Bu kartların üzərində təsvir olunan “kral”ların, “kraliça”ların, “valet”lərin əslində real şəxslərin prototipi olduğunu bilirdinizmi? Onlar 1903-cü ildə Qış sarayında təşkil olunan saray ziyafətində iştirak edən şəxslərdir.
1903-cü ilin fevralında Maslenitsa (slavyanlarda dini bayram) zamanı Qış sarayında xüsusi bir mərasim keçirildi. Mərasim o qədər yaxşı idi ki, üç axşam davam etdi. Qədim rus zadəganlarının, saray əyanlarının geyimləri Peterburqun ən yaxşı dərziləri tərəfindən hazırlanmışdı, iştirakçılar rus rəqslərini ifa etmək üçün günlərlə məşq etmişdilər. Paytaxtın ən yaxşı fotoqrafları təntənəli mərasimə dəvət edilmişdi.
İmperatriça Aleksandra Fedorovna XVII əsrin qədim tarixi geyimlərində olan iştirakçıları gələcək nəsillər üçün xatirə saxlamağa qərar verdi. Bu məqsədlə xüsusi kartların hazırlanması qərara alındı. Kartlar üçün eskizlər 1911-ci ildə Dondorf şirkətinin (Frankfurt am Main) alman kart oyunları fabrikində hazırlanmışdı. 1913-cü ildə kartlar İmperator Kart Zavodunda (1860-cı ilə qədər Aleksandrovskaya Manufakturası adlanırdı) çap edildi.
Beləliklə, kartlarda təsvir olunanlar bu şəxslərin prototipləri idi:
- Valet-ürək – Böyük knyaz general-admiral Aleksey Aleksandroviçin adyutantı, leytenant Nikolay Volkov, digər versiyalara görə isə, Preobrajensk alayının podporuçiki Nikolay Petroviç Şter və ya süvari leyb-qvardiyasının korneti Aleksey Romanoviç Tisdel;
- Valet-kərpic – Böyük knyaz Andrey Vladimiroviç;
- Valet-xaç – Böyük knyaz Mixail Aleksandroviç;
- Valet-pika – ştabs-rotmistr, Süvari Mühafizə Alayının eskadron komandiri, Böyük knyaz Nikolay Mixayloviçin adyutantı Aleksandr Nikolaeyeviç Bezak;
- Dama-ürək – Böyük knyaginya Kseniya Aleksandrovna;
- Dama-kərpic – İmperatriçalar Mariya Fedorovna və Aleksandra Fedorovnanın fəxri qulluqçusu Qrafinya Aleksandra Dmitriyevna Tolstaya, digər versiyalara görə isə, şahzadə Vera Maksimilianonovna Kudaşeva və ya Sofia Petrovna Durnovo;
- Dama-xaç – Böyük knyaginya Yelizaveta Fyodorovna;
- Dama-pika – knyaginya Zinaida Nikolayevna Yusupova;
- Kral-ürək – İmperator II Nikolay;
- Kral-kərpic – Ali sarayın müşaviri, ştal-meyster Nikolay Nikolayeviç Hartunq;
- Kral-xaç – Qraf Mixail Nikolayeviç Qrabbe;
- Kral-pika – prototipi yoxdur, amma geydiyi kostyumun A.D.Litovçenkoya məxsus portretdə təsvir olunan İvan Qroznıya məxsus olduğu deyilir.
Lakin bu kart dəstinin yaranması ilə bağlı başqa versiyalar da mövcuddur. Deyilənə görə, onları 1392-ci ildə fransız kralı VI Dəli Karlın təlxəyi Eakmen Qrinqonner ixtira edib. Ləqəbindən göründüyü kimi, kral ruhi xəstəlikdən əziyyət çəkirdi. Öz cənabını əyləndirmək istəyən təlxək müxtəlif kart oyunları fikirləşib, o cümlədən bizə məlum olan kart dəstini modifikasiya edib. Öz cənabına xoş gəlmək istəyən Qrinqonner dörd kral rəsmi çəkir və bəyan edir ki, onlardan hər birinin öz prototipi vardır.
Kral-ürək – Böyük Karlın, Kral-pika – kral Davidin, Kral-kərpic – Yuli Sezarın və nəhayət, Kral-tref (xaç) – Makedoniyalı İsgəndərin prototipləridir. Təlxək özünü isə Coker adlandırır. Bu, olduqca maraqlı kart personajıdır – ilk baxışda axmaq təsiri bağışlasa da, əslində hamıdan güclüdür. Axı həyatda da məhz, təlxəklər öz maskalarının arxasında və zarafat pərdəsi altında həqiqəti krallara deyə bilirdilər.
Daha sonra kart dəstində valetlər peyda oldu, onların da özünün tarixi və mifik prototipləri var idi. Valet-ürək – fransalı cəngavər Etyen de Vinol (La Qir təxəllüslü) idi; o, Janna Darkın sadiq silahdaşı olmuşdu. Valet-pika – fransız eposunun qəhrəmanı Ojye Datçanın, valet-kərpic – “Roland haqqında nəğmədən” Rolandın və nəhayət, valet-tref (xaç) – kral Artur haqqındakı əfsanədə Lansellotun prototipləridir.
Maraqlıdır ki, uzun müddət ərzində kart dəstində damalar olmayıb. Yalnız XVI əsrdə oyun kartlarında ilk xanımlar peyda olmağa başladı. Əlbəttə ki, hər bir gözəl xanımın yenə də öz prototipi var idi.
Dama-ürək – Bibliya əfsanəsinin qəhrəmanı Yudifin, Dama-kərpic – İakovun xanımı Paxilin personajlarıdır. Maraqlıdır ki, kərpic işarəsi pul rəmzi hesab olunur, amma əfsanəyə əsasən Paxil çox xəsis idi.
Dama-pika isə müdriklik və müharibə tanrısı hesab olunan mifik yunan ilahəsi Afina Palladanın obrazıdır. Dama-xaç isə Virgilin “Eneida” əsərindəki Didonanın prototipi idi. Amma daha sonra o, tovlayıcı Arqiaya çevrilir – bu isə “regina”, yəni “kraliça” sözünün şəklini dəyişmiş forması deməkdir. Saray rəssamları adətən onu dövrün kraliçalarına uyğun təsvir edirdilər.
