İsanın anadan olması hekayəsində qarşılaşdığımız üç müdrikin (üç kral və ya üç magi) – “Bithisarea”, “Melichior” və “Gathaspa” – adına Bibliyada rast gəlinməsə də, təxminən VIII əsrdə “Excerpta latina barbari” kimi tanınan bir salnamədə onlarla qarşılaşmaq mümkündür. Onlar daha çox Baltasar , Melkior və Qaspar kimi tanınırlar.
İsa Məsihin doğumu hadisəsini təsvir edən Matta İncilində yeni doğulan körpəyə şərqdən gələn maqların səcdə etməsi barədə danışılır. Orada belə deyilir: “Kral Hirodun zamanında Betlehemdə İsa dünyaya göz açanda, şərqdən gələn maqlar Yerusəlimə çatır və soruşurlar: Yəhudilərin yeni dünyaya gələn kralı haradadır? Biz onun ulduzunu gördük və ona səcdə etməyə gəldik”.
Kral I Hirod üç dərvişi körpə İsanı görməyə və geri gətirmək üçün göndərdi. Onlar Betlehemə getdilər və İsaya səcdə edərək, ona hədiyyələr təqdim etdilər. Sonra öz ölkələrinə başqa yolla qayıtdılar. (Matta 2:12).
Bu arada, “maq” sözü “kahin”, “münəccim” və ya “sehrbaz” anlamını verir və Zərdüşt kökənlidir. Sözün kökü Herodot, Strabon, İskəndəriyyəli Filon və digər antik müəlliflərin öz yazılarında qeyd etdiyi midiyalı maqlara gedib çıxan Zərdüşti kahinlərini adlandırmaq üçün istifadə edilir. Daha sonra Arşakilər sülaləsi dönəmində (təxminən m.ö. 250- m.s. 224) bütün Zərdüşti kahinlər maqlar olaraq adlandırılmağa başlandı. Yunan və Roma mənbələrində onlardan əsasən falçı və sehrbazlar kimi söz edilib.
Müqəddəs Kitabda maqların sayı dəqiq göstərilməyib. Robin M. Jensen “İlahiyə Şahidlik” kitabında yazır ki, onların ehtimal edilən sayı, şübhəsiz ki, Mattada İsaya təqdim olunan üç hədiyyədən (qızıl, buxur və mirra) qaynaqlanır. Domitillanın Roma katakombasındakı divar rəsmində dörd sehrbaz, Peter və Marcellinus katakombasında isə ikisi təsvir edilir. Müxtəlif Suriya sənədlərinin isə bu rəqəm on ikidir.
Müqəddəs kitabda yazılanlara əsasən onu demək olar ki, münəccimlər İsanın doğumu zamanı yox, aylar sonra onu görməyə gəlib. Həmçinin bu üç müdrikin “Biz onun ulduzunu gördük” kəlməsi də mübahisə predmeti olaraq ortaya çıxır. Bəzi tədqiqatçılar bunun ulduz yox, hansısa planetar birləşmə və ya kometa olduğunu qeyd edirlər.
Üç müdrikdən biri olan Qaspar (və ya Kasper – xaldey dilində “gizbar” sözündən gəlir və “xəzinədar” deməkdir), əsasən, hind alimi hesab olunur. 1913-cü il “Britannica” Ensiklopediyasında bir məqalədə isə o, Hindistan kralı kimi qeyd edilir. Tarixçi Con Hildesheim qədim İpək yolu şəhəri olan qədim Taksilada bir ənənəni nəql edir ki, magilərdən biri Betlehemə gedən yolda bu şəhərdən keçib.
Bəziləri Qasparı Tomasın həvariləri arasında adı çəkilən kral Qondofar (e.ə 21 – b.e 47-ci illəri) ilə eyniləşdirirlər. Digərləri onun Hindistanın cənub bölgələrindən gəldiyini düşünürlər. Cənubi Hindistanın Kerala əyalətindəki Piravom adlı şəhər uzun müddətdir ki, üç Bibliya müdrikindən birinin oradan getdiyini iddia edir. Yerli Malayalam dilində “Piravom” adı “doğum” kimi tərcümə olunur. Bu adın İsanın doğulmasına istinaddan yarandığı güman edilir. Kasparın Afrika kralı kimi bəzi son orta əsr təsvirləri Mali hökmdarı Mansa Musanın həcc ziyarəti ilə bağlı məlumatlardan təsirlənmiş ola bilərdi. Bəzi mənbələr isə Qasparı Səba padşahı kimi yad edir.
Qaspar İsaya buxur (olibanum) hədiyyə edir. Buxur ətirlərdə istifadə olunan uçucu yağ ehtiva edən aromatik saqqız qatranıdır. Buxur qədim zamanlarda ibadət zamanı və hətta dərman kimi də istifadə edilir. Hələ də, xüsusən, Roma Katolik və Şərqi Pravoslav kilsələrində istifadə edilməkdədir. Bundan şərq təbabətində aromaterapiya vasitəsi kimi də istifadə olunur.
Qaspar ənənəvi olaraq digər iki müdrikin ortasında qırmızımtıl saqqallı, Melikiordan kiçik və Baltasardan yaşlı kimi təsvir olunur və İsaya buxur hədiyyə etmək üçün Melikiorun arxasında növbə gözləyir.
Bu üç hədiyyə bəlkə də simvolika idi. Belə ki, qızıl İsanın padşahlığını, buxur kahinliyi, mirra isə ölümü simvolizə edirdi.
Qərb kilsə ənənəsinə görə, Baltasar tez-tez Ərəbistan və ya bəzən Efiopiya kralı kimi, bəzi hallarda isə Makedoniya və ya Misir kralı kimi təqdim olunur və buna görə də Yaxın Şərq və ya Qara adam kimi təsvir edilir. Adətən onun mirra (kiçik, tikanlı, çiçəkli ağaclardan əldə edilən acı dadlı, xoş ətirli, sarıdan qırmızıya qədər qəhvəyi rəngli oleoresinli saqqız) hədiyyə etdiyi nəql edilir İsa Məsihə. Mirra (ərəb dilində “murr” – acı deməkdir) buxur ağacı ailəsindən “Commiphora” cinsinə aiddir və yayılma arealı kimi əsasən, Efiopiya, Somali və Ərəbistan yarımadası göstərilir.
Melkior magilərdən ən yaşlısı idi və çox vaxt Fars kralı (bəzən isə Ərəbistan kralı) kimi xatırlanır. Melkior VIII əsrdə St. Bede tərəfindən “ağ saçlı və uzun saqqallı qoca” kimi təsvir edilib. Orta əsr müqəddəslərinin təqviminə görə, Persiyaya qayıtdıqdan sonra Melkior 55-ci il yanvarın 1-də 116 yaşında ölməzdən əvvəl Milad bayramını qeyd etmək üçün Ermənistanda (konkret olaraq, haranın nəzərdə tutulduğu bilinmir. Ola bilsin ki, İran və ya Kiçik Asiya nəzərdə tutulub) digər magilər ilə yenidən görüşdü.
İnanca görə, Müqəddəs Qaspar şəhid oldu və bəziləri digər iki maginin də eyni aqibətlə qarşılaşdığını düşünür. Magilərin qalıqları Persiyada Müqəddəs Yelena (Konstantinin anası) tərəfindən tapıldı, lakin daha sonra Konstantinopola, 314-cü ildə I Evtorgius tərəfindən Milana köçürüldü. 1164-cü ildə isə Müqəddəs Roma İmperatoru Fridrix Barbarossa tərəfindən Almaniyaya aparıldı və hazırda qalıqları Köln katedralında yerləşir.
Bu üç müdrik xristianlıqda müqəddəs hesab edilirlər və Epifaniya bayramı onlara həsr olunur. Epifaniya (“Epiphaneia” – təzahür), Teofoniya və ya Üç Kral günü xristianlığın üç əsas bayramından (Milad və Pasxa ilə birlikdə) biridir və hər il yanvarın 6-da (şərq pravoslavları isə yanvarın 19-da) qeyd edilir. Dekabrın 25-dən sonra on iki gün keçir və yanvarın 6-da bu bayram qeyd olunur.
Sonda onu qeyd edək ki, erkən xristian rəvayətlərindən olan üç kral (müdrik) hekayəsinə Mattadan başqa, nə Luka, nə Mark, nə də ki, İohan İncilində rast gəlinir.
- Encyclopedia Britannica
- Biblical Archeology
- Baslibrary.org
- Wondrium Daily
- Christianity.com
