Bu məqalə, tarixin çox az bilinən səhnələrindən biri haqqındadır. Daha doğrusu, tarixi şəxsiyyətlərindən biri olan İohann Fridrix fon Struenze haqqında.
İohan Fridrix Struenze 5 avqust 1737-ci ildə Halledə, Maqdeburq hersoqluğunda, teologiya professorunun ailəsində dünyaya göz açıb. Atası sonradan Şlezviq-Qolşteyndə dövlət məmuru olaraq çalışıb. İohana isə çox yaxşı təhsil verib ailəsi. O isə həkim peşəsini seçib. Sonralar o, Danimarkanın ikinci şəhəri olan Altonda suçiçəyi virusunun yayılması səbəbindən orada həkim kimi çalışmağa başlayıb.
1768-ci ildə İohan Danimarka kralı VII Kristianın xarici səfərlərinin birində onu müşayiət edən heyətə təyinat alıb. Bununla da, onun həyatının və siyasi karyerasının ən önəmli dövrü başlanmış olur. Onun ağlı, çevik düşünmə və qərar vermə qabiliyyəti tez bir zamanda məşhurlaşmasına, hətta 1770-ci ilə doğru bütünlüklə dövlət idarə etməsini ələ keçirməsinə səbəb oldu. O, Danimarkanın faktiki rəhbərinə çevrildi. Kral VII Kristian, zatən əqli qüsuru olduğuna görə idarəetmə qabiliyyətinə malik deyildi. O, tez-tez “qəzəb partlayışları” yaşayır, hallüsinasiyalar görürdü. Kristian və dostlarının fahişəxananı dağıtdıqları məlum bir hadisə idi. Bəzi tədqiqatçıların fikrincə, monarx şizofreniyadan əziyyət çəkirmiş. Düşmənlərinin qətl planı hazırladığı fikri onu daim təqib edirdi.
Hakimiyyəti tamamilə öz əlində cəmləşdirdikdən sonra o, bir sıra islahatlar həyata keçirməyə başladı. Bunlardan bəziləri mütərəqqi, bəziləri isə zamana uyğun deyildi və hətta bəziləri sonradan özünüz əleyhinə işlədi. Bu haqda bir azdan danışacağıq.
İohanın qərarları kral adına verilirdi. Hətta məxfi kral möhürü də ona əmanət edilmişdi. İki il ərzində Struenze 600-dən çox dövlət tədbiri həyata keçirdi.
O, mətbuat üzərində senzuranı ləğv etdi, dövlət orqanlarının çevik və səmərəli, həmçinin dəbdəbədən kənar və sadə işləməsinə yönəlik addımlar atdı. Dövlət büdcəsini yaratdı və onu işlək formaya saldı, himayədarlıq sistemini ləğv etdi, işgəncələri qadağan etdi. Kənd təsərrüfatının inkişafı sahəsində mühüm addımlar atdı: natural vergini pul vergisi ilə əvəz etdi. Orden və medalların həddən ziyadə paylanmasının qarşısını aldı, vətəndaşların bərabərliyini, xüsusilə, qanuni doğulanlarla qanunsuz doğulanların hüquq bərabərliyini bərqərar etdi, məmurlara qumar oyunlarını qadağan elədi. Dövlət vəsaiti hesabına yoxsullar üçün xəstəxanalar tikdirdi, həyətyanı sahənin saxlanması xərcləri azaldıldı. Əxlaqsızlıq yuvası işçilərinin icbari tibbi müayinədən keçməsi tətbiq edildi.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, bir çox addımları rasional olsa da, bəziləri zamansız atılmışdı. Bəziləri də sonradan özünün əleyhinə işlədi. Məsələn, mətbuata həddən artıq azadlıq verməyi, sonralar onun düşmənlərinin əl-qol açmasına şərait yaratdı. Onun kraliça ilə intim münasibətləri manşetlərə daşındı. Bundan başqa, kralın yeni doğulmuş qızı şahzadə Luizanın, əslində İohanın qızı olduğu haqda şayiələr dolaşmağa başladı.
Onun atdığı ən səhv addımlardan biri də Danimarka dilinə qarşı etdiyi hörmətsizlik oldu. Belə ki, Struenze mənşəcə alman olduğuna görə, dövlət idarələrində yazışmalar, mətbuat bütünlüklə alman dilində aparılırdı. Vətəndaşların dövlət idarələrinə müraciətləri də alman dilində olmalı idi. Əks təqdirdə, heç bir müraciətə baxılmırdı.
Bütün bunlar ona qarşı ciddi müxalifət, hətta demək olar ki, düşmən cəbhə formalaşdırmışdı. Bu cəbhəyə kralın ögey anası Yuliana Mariya Braunşveyq-Volfenbüttel, onun oğlu, varis şahzadə Frederik, dövlət naziri Uve Hyöx Quldberq və bir sıra digər önəmli dövlət məmurları daxil idi.
Beləliklə, 17 yanvar 1772-ci ildə, gecə yarısı məhkəmə iclasından sonra Yuliana Mariya, Frederik və bir neçə nəfər başqa şəxs kralın otağına daxil olaraq, onu yuxudan oyatdılar və Quldberq tərəfindən hazırlanmış həbs qərarını imzalamağa məcbur etdilər.
Bununla da, İohann Struenze və onun yaxın əməkdaşı Enevold Brandt həbs olundular. Kraliça Matilda isə Kronborq qalasına salındı. Onların həbsi təəccüblüdür ki, şəhərdə xoş qarşılandı. Onlara qarşı ittihamnamə böyük idi: monarxiyanın ruhuna qarşı cinayətlər. Nəhayət, 28 aprel tarixində o və Brandtın əvvəlcə qolları, daha sonra boyunları vurularaq edam edildilər.
Bu hadisədən üç il sonra kral öz əli ilə onların edamına imza atdığına və onları qoruya bilmədiyinə görə peşmanlığını etiraf edəcəkdi.
Belə bir ehtimal irəli sürülür ki, şahzadə Luizanın xətti ilə indiki İsveç kralı XVI Qustav və İspaniya kralı VI Filippin əcdadı İohann Struenzedir.
