Azadlıq abidəsi (The Statue of Liberty), hər il təxminən 3,5 milyon insan tərəfindən ziyarət edilir və amerikan ideallarının simvolu kimi tanınır. Bəs bu abidənin və onun masonik mirasının arxasındakı hekayə nədir?
Bir çoxumuz orta məktəbdə 305 metr hündürlüyündə olan bu abidənin qısa hekayəsini öyrənmişik: Fransa Amerika inqilabı zamanı uğurlu müttəfiqliklərini anmaq üçün Azadlıq abidəsini ABŞ-a hədiyyə etmiş və bu heykəl azadlıq diyarına gələnləri qarşılamaq üçün Nyu Yorkda, Ellis adasında yerləşdirilmişdir.
Ancaq öyrədilməyən bir şey də var: Azadlıq abidəsinin masonik mənşəyi və masonluqla olan bağlılığı… Əslində, bu möhtəşəm memarlıq abidəsinin inşası masonlar tərəfindən düşünüldü, maliyyələşdirildi və yerləşdirildi.
1865-ci ildə – Amerika inqilabının başa çatmasından təxminən 100 il sonra – Parisdə fəaliyyət göstərən “Alsace Lorraine” Lojasının üzvü, fransız mütəfəkkir Eduard de Labule (Edouard de Laboulaye), diplomatik əlaqələrin, eyni zamanda azadlıq və demokratiyanın bərqərar olunmasının yüz illiyinin şərəfinə ABŞ-a bir abidə hədiyyə etməyi təklif etdi. Həmçinin aralarında Oskar və Edmond de Lafayet (Markiz de Lafayetin nəvələri), eləcə də,mason Frederik Auqust Bartoldinin olduğu qisim, bu hədiyyənin, eyni zamanda, Fransa vətəndaşlarına demokratiyanın qələbəsi işində ilham verəcəyinə inanırdılar. Çünki o zaman Fransa cəmiyyəti hələ də monarxiyanı dəstəkləyənlərlə maarifçiliyi dəstəkləyənlər arasında bölünmüş durumda idi.
Lakin az sonra Fransa-Prussiya müharibəsinin başlanması ilə bu məsələ gündəmdən çıxdı. 1871-ci ildə savaş bitdikdən sonra Labule abidənin inşası üçün Frederik Bartoldiyə tapşırıq verdi.
Bartoldi, İstiqlalliyyət Bəyannaməsinin 100-cü ildönümündə abidənin təqdimatının keçirilməsi məqsədilə, 1871-ci ildə ABŞ-a səfər etdi. Səfər zamanı azadlıqlar və imkanlar diyarına gələnləri qarşılayan, əlində məşəl tutmuş tanrıça obrazının təsvirini canlandırdı gözlərində. Düzdür, bu mövzuda bir-birinə zidd fikirlər və ideyalar vardı. Lakin Bartoldi bu abidənin şiddət, qan və döyüş səhnələri ilə yox, sülh, hüquqa dayanan azadlığı simvolizə edən təsvirdə inşa edilməsini uyğun gördü. Beləcə, hələ inşa edilməyən abidəyə “Dünyanı Aydınladan Azadlıq” adı verildi.
Bartoldi Fransaya qayıtdığında əksər üzvü mason olan Fransız-Amerikan Birliyinin yardımıyla 3.500.000 fransız frankı məbləğində pul toplamağı bacardı. Lakin bu kifayət deyildi. Bu gedişlə abidənin 4 iyul 1876-cı il tarixinədək tamamlanmasının çətin olacağını görən heyət, maliyyə yardımının, eləcə də, abidə üzərində işin intensivliyini sürətləndirdilər. Bu yardımlarda Cozef Pulitzerin rolu da müstəsna oldu. “New York World” un sahibi və redaktoru, sonralar adına məşhur ədəbiyyat mükafatı təsis olunacaq C.Pulitzer 100 min (bu günkü məzənnə ilə 2.3 milyon) dollar məbləğində yardım etdi.
Abidənin inşası zamanı struktur çərçivə Qustav Eyfel tərəfindən hazırlandı. Mis, tikinti üçün ən ucuz materiallardan biri olduğu üçün Bartoldi tərəfindən inşaat materialı kimi seçildi.
Abidənin inşası 1885-ci ildə tamamlandı. Daha sonra o, 350 hissəyə bölünərək, ABŞ-a göndərildi və 1885-ci ilin iyununda Bedloe adasına (qısa müddət sonra adı Azadlıq Adası olaraq dəyişdirildi) çatdı.
Bundan sonra abidənin bünövrəsinə qoyulacaq təməl daşına nələrin daxil edilməsi ilə bağlı müzakirələr aparıldı. 1793-cü ildə Corc Vaşinqton Merilend ştatının Böyük Lojasının köməyi ilə Kapitolinin təməl daşını şəxsən qoyduğu vaxtdan bəri əsas dövlət və özəl binaların və abidələrin təməl daşının təntənəli şəkildə, simvolik məna daşıyaraq qoyulması ənənəyə çevrilmişdi. Beləliklə, Amerika Komitəsinin sədri Uilyam M. Evarts Nyu York ştatının Azad və Qəbul Edilmiş Masonlar Böyük Lojası ilə əlaqə saxladı və “müvafiq” mason mərasiminin keçirilməsini xahiş etdi.
Azadlıq heykəlinin təməl daşı üçün seçilmiş və təməl daşının altındakı zaman kapsuluna yerləşdirilən əşyalara aşağıdakılar daxildir:
- Amerika Birləşmiş Ştatları Konstitusiyasının surəti,
- Corc Vaşinqtonun vida nitqi;
- ABŞ-ın 21-ci prezidenti Çester A. Artura qədər olan prezidentlərin 20 bürünc medalı (o cümlədən, Vaşinqton, Monro, Cekson, Polk, Bukenen, Conson və Qarfild – hamısı mason idi);
- Nyu-York şəhər qəzetlərinin nüsxələri;
- Bartoldinin portreti;
- E.R.Cons tərəfindən yazılmış “Azadlıq haqqında şeir”in surəti;
- Böyük Loja zabitlərinin perqamentdəki siyahısı.
Azadlıq abidəsinin qalan hissələrinin yerləşdirilməsi nəhayət ki, 28 oktyabr 1886-cı ildə yekunlaşdı. Mərasimə prezident Qrover Klivlend rəhbərlik edirdi. Bartoldi heykəlin üzündən üçrəngli Fransa bayrağını götürdü. Əsas müraciət isə mason, eyni zamanda ABŞ senatoru olan Çaunsi M. Depyu tərəfindən səsləndirildi.
Bu gün də Azadlıq heykəli demokratiyanın simvolu kimi Nyu York limanında hələ də ucalmaqdadır. Azadlıq heykəli ilə masonluq arasındakı sıx əlaqələr Amerikanın erkən tarixində masonluğun gizli xarakterinə görə çoxları üçün sürpriz ola bilər. Masonlar bu dövrdə cəmiyyətlərinin gizli qalmasını və xarici dünyaya tanınmamasını təmin etməkdən böyük qürur duyurdular. Corc Vaşinqton və Ben Franklin kimi ictimaiyyətin diqqətində olan masonlar, mason birliyini açıq şəkildə paylaşmırdılar.
Abidənin masonik mənşəyindən danışdıq. Bir də simasına, adına baxmaqda fayda var. Hardan gəlir bu ad? “Azadlıq” – “libertas” sözü, ümumiyyətlə, latın mənşəli olmaqla, Qədim Romada azadlığı təcəssüm etdirən ilahənin (tanrıçanın) adı idi. Libertas, azad edilmiş qullar tərəfindən geyilən papaq (pileus) ilə əlaqələndirilirdi. Respublika dövründə daha çox siyasi məna daşıyırdı və bir ara sikkələrin üzərində də görünürdü.
Bundan başqa, abidənin görünüşünün Qədim Misir tanrıçası İsisdən təsirləndiyi fərziyyələri də var.
Bu gün azadlığın simvolu kimi tanınan bu abidənin üzərindəki sirr pərdəsini az da olsa aralaya bildik və masonluğun bəşəriyyətə töhfə verdiyi miraslardan birini sizlərə təqdim etdik.
*************************************************************************************
