Özəl güvənlik şirkətləri deyərkən, ilk növbədə, ağlımıza alış-veriş mərkəzlərində, ictimai və strateji obyektlərdə mövcud olan təhlükəsizlik xidmətləri gəlir.
Lakin bu gün dünya miqyasında bu məfhum bir az fərqli anlaşılmaqdadır. Məsələn, ABŞ-da “özəl güvənlik şirkətləri” dedikdə muzdlu əsgərlərin xidmətlərini təklif edən şirkətlər başa düşülür. Bu gün bu sistem çox yayğındır və dünyanın, demək olar ki, hər yerində fəaliyyət göstərməkdədir. Əslində “muzdlu əsgər” qavramı minlərlə ildir ki, bəlli olan bir sistemdir. Lakin dövlət institutu meydana gəldiyi zamandan etibarən, öz əhəmiyyətini itirməyə başlamışdı. Muzdlu əsgər vasitəsilə həyata keçirilən hər hansı saldırının bir bədəli olurdu. Çünki ortada hüquq deyilən bir şey vardı. Özəl güvənlik təşkilatları anlayışı da bu qavramın müasir modelidir və günümüz dünyasında hüquqsuzluğun meydan suladığı bir dönəmin “töhfəsidir”. Belə ki, ölkə xaricində həyata keçirilən böyük əməliyyatları bir çox hallarda dövlətə məxsus hərbi birliklər həyata keçirə bilmir. Bu hallarda devrəyə özəl güvənlik şirkətləri girir. Çünki işlənilən cinayətlərdə rəsmi olaraq heç bir bədəl ödəməzlər. Ən çıxılmaz hallarda yarqılanarlar. O da ki, şərti xarakter daşıyar.
Bu mövzuya bir öncəki yazımızda toxunmuşuq, Rusiyanın özəl güvənlik şirkəti olan “Wagner” barədə geniş bir yazı yayımlamışıq. Lakin mövzu haqda danışarkən ilk növbədə ABŞ-a məxsus “Blackwater” şirkəti haqda danışmalı idik. Çünki bu şirkət bu işlə məşğul olan şirkətlər arasında ən böyüyüdür.
“Blackwater”in yaradılma ideyası Dik Çeyniyə (Dick Cheney) məxsusdur. Qeyd edək ki, D.Çeyni ata Buş administrasiyasında müdafiə naziri (1989-1993), oğul Buş yönətimində isə vitse-prezident (2001-2009) vəzifələrində çalışıb. Həmçinin oğul Buş müalicədə olarkən (narkoz qəbulu zamanı) iki dəfə (2002 və 2007) prezident vəzifələrini icra edib. “The Washington Post”qəzeti onu ABŞ tarixinin ən güclü vitse-prezidenti adlandırıb.
“Blackwater” şirkəti 1997-ci ildə Şimali Karolinada ABŞ hərbi dəniz qüvvələri xüsusi təyinatlı əsgərlərindən olmuş Erik Prins və El Klark tərəfindən yaradılıb. Özəlliklə, Erik Prins islam düşmənçiliyi ilə tanınmaqdadır, “Beynəlxalq Xristian Azadlıq təşkilatı”nın da rəhbəridir.
Şirkət ilk olaraq, ABŞ ərazisində hərbi təlim, polislər üçün təlim və bomba iyləyib tapan it yetişdirmə xidmətləri göstərirdi. Daha sonra isə ABŞ hökumətinin təlimatı ilə İraq və Əfqanıstanda amerikan qüvvələrinin təhlükəsizliyini təmin etmək görəvinə üstləndilər. Bundan sonra şirkət “kölgə ordu” olaraq adlandırılmağa başlandı. Beləliklə, “Blackwater” ən nəhəng gəlirli bir şirkətə çevrildi. Deyilənə görə, onun illik xərcləri yüz milyard dollardan çoxdur.
Şirkətin bir çox cinayətlərin başında gəldiyi deyilməkdədir. Belə ki, həm Əfqanıstanda, həm də İraqda bir çox faili-məchul cinayətlərdə bu şirkətin izləri bilinməkdədir. Şirkət boğma üsulu ilə işgəncə metodundan tez-tez istifadə edir. Əfqanıstanda yerli sakinləri qaçıraraq, gizli həbsxanalarda saxlayan Conatan İdema və Edvard Karaballonun adı mediada bir ara sürəkli hallanırdı. Onların işi yerli sakinləri qaçırmaq, videoya çəkərək ailələrinə göndərmək və beləliklə pul tələb etmək idi. Sonunda İdema həbs edilərək yarğılandı.
Əfqanıstanda törədilən cinayətlər həmişə Talibanın üstünə atılırdı. Lakin Taliban yerli camaata yönəlmiş cinayətləri heç zaman qəbul etməmiş, onların Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi və “Blackwater” tərəfindən törədildiyini demişdir.
“Blackwater” Pakistanda da çox fəal olub. Hətta o vaxt Baş Qərargah rəisi olmuş, general Mirzə Aslan Beg, şirkətin Benazir Bhutto sui-qəsdində barmağı olduğunu iddia etmişdi.
2014-cü ildə “Blackwater” Ukraynada görünməyə başladı. Şirkətə bağlı 400 əsgər bir çox gizli əməliyyatları həyata keçirdi burada.
Lakin “Blackwater”in əsas fəaliyyəti İraqla bağlı olub. Bunlardan ən “məşhuru” Nisur meydanı olayı idi. 2007-ci ildə Bağdadda ABŞ səfirliyinə aid konvoyu “Blackwater” müşayiət edirdi. Nisur meydanından keçdikləri zaman onlar dinc sakinlərin üzərinə atəş açmağa başladılar. Buna səbəb qarşıdan bir avtomobilin gəlməsi idi. Bu avtomobildə ana və oğlu vardı. Meydanı daha da qarışdırmaq üçün onlar yol polislərinə gözyaşardıcı bomba atdılar. Polislər də bunu əl bombası zənn edib atəş açdığında böyük bir qətliam yaşandı. Bu qırğında 14 (bəzi mənbələrə görə isə 17) dinc sakin həyatını itirdi, 20-dən çox adam isə yaralandı. Hadisə böyük səs-küyə səbəb olduğundan dörd nəfər “Blackwater” üzvü həbs edildi. Onlardan biri ömürlük, üçü isə 30 il müddətinə həbs cəzasına layiq görüldü. Bu qətliamdan sonra İraq hökuməti “Blackwater”in İraq ərazisində fəaliyyətini qadağan etdi.
Bu hadisədən sonra (2009) şirkət adını dəyişdirməyə məcbur oldu. Yeni adı “Xe Services” idi. (2011-ci ildən “Academi” adı ilə bilinməkdədir) 2018-ci ildə Erik Prinsin yeni şirkəti ilə İraq hökuməti arasında yeni müqavilənin bağlandığı deyilməkdədir.
Şirkətin İraqda törətdiyi cinayətlərdən biri də Ebu-Qarib həbsxanasında məhkumlara qarşı törədilən cinayətlərdir. Bu cinayətin də arxasında “Blackwater” vardı. Cinayətlərin kulminasiya nöqtəsi isə Fəlluca qətliamı idi. 2004-cü ilin martında dörd amerikan əsgəri pusquya salınaraq qətlə yetirildi və cəsədləri körpüdən asıldı. Bu hadisənin ardından ABŞ Fəllucaya qarşı dəhşətli bombardmana başladı. Qətliamda mindən çox sivilin məhv edildiyi deyilir. “Blackwater”in Türkiyə əleyhinə PKK ilə də işbirliyi etdiyi söyləntilər arasındadır.
Özəl güvənlik şirkətlərini araşdıran “The Guardian” qəzeti qeyd edir ki, İraqda Pentaqondan sonra ən böyük güc “Blackwater”dir. Böyük Britaniyanın bölgədəki silahlı qüvvələrinin sayı 9900 nəfərdən ibarət olduğu halda, özəl güvənlik şirkətlərinin şəxsi heyətinin sayı on minlərlədir.
Bu gün şirkət Suriyada da fərqli amplualarda çıxış etməkdədir və əsasən, YPG-nin əsgərlərinə təlimlər keçməkdə və yüksək rütbəli şəxslərini qorumaqda görəvlidirlər.
Şirkətin tərkibində çalışan əsgərlərin demək olar ki, hamısı psixopat, əyyaş və narkomanlardan təşkil olunub və çoxu Cənubi Afrika Respublikasından olan irqçilər, eləcə də, Çilidə Pinoçetin əmrində çalışmış keçmiş döyüşçülərdir. Şirkətə qəbul olunmaq üçün irəli sürülən tək şərt müsəlman olmamalarıdır.
“Blackwater”in qurucusu Erik Prins bu gün Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində yaşayır və şeyx ailəsi üçün ordu qurduğu deyilir.