Məkanı yanlış qavrama ilə paramneziya
XX əsrin əvvəlində çex həkimi Arnold Pik tərəfindən qeydə alınan bu sindrom xəstələrdə məkanı yanlış qavrama ilə müşayiət olunur. Məsələn, Boston xəstəxanasında yatan pasiyent özünü çox yaxşı hiss edir; adını, günü, saatı və s. çox yaxşı anlayır, amma xəstəxananın Nyu-Cersi xəstəxanası olduğunu deyir. Bu sindrom daha çox Alzheimer xəstələri arasında müşahidə olunur.
Kotara sindromu
“Kotara sindromu” – insanın öz bədəninin bir hissəsinin, yaxud bütünlükdə orqanizminin məhv olduğu və artıq mövcud olmadığını zənn etməsi ilə xarakterizə edilən nadir xəstəlikdir.
Belə insanlar intihara meyllidirlər və nə qədər təəccüblü görünsə də, bəzən özlərini ölümsüz hesab edərlər. Və yaxud 1990-cı ildə bir pasiyent Edinburq xəstəxanasından çıxandan sonra anası ilə birlikdə Afrikaya göndərilir. Ona elə gəlir ki, cəhənnəmə düşübdür.
“Kotara sindromu” depressiv vəziyyət, hallusinasiya və yaddaşın itirilməsi ilə bağlıdır. Bəzən şizofreniyada da rast gəlinə bilər. Bu sindrom xəstələrdə ilk dəfə onun əlamətlərini təsvir etmiş fransız psixiatr Jül Kotaranın adı ilə bağlıdır.
İnsanlar istənilən yaşda olarkən bu sindrom ilə üzləşə bilərlər və sindrom qadınlarda daha çox rast gəlinir. Onu da qeyd edək ki, tutmalar heç bir psixi pozuntu olmadan baş verir.
Freqoli sindromu
“Freqoli sindromu” nadir rast gəlinən psixiki pozuntudur. Bu zaman pasiyent özündən başqa hər kəsin eyni adam olduğunu zənn edir və bu, onu qorxudur.
Sindrom ilk dəfə 1927-ci ildə gənc bir xanımın teatrda izlədiyi aktyor tərəfindən guya izləndiyi iddiası ilə ortaya çıxır. Bu xəstəlik də öz adını Leopoldo Freqoli adlı aktyordan alıb.
Kapqras sindromu
“Kapqras sindromu” ilk dəfə 1923-cü ildə fransız psixiatr Kapqras tərəfindən kəşf olunub. Bu sindrom əlamətlərinə görə sayıqlama pozuntusuna bənzəyir və paranoid şəxsiyyət pozuntusunda daha çox müşahidə olunur. Sindrom nadir hallarda rastlandığı üçün tədqiqat sahəsi məhduddur. Lakin problemin əsas səbəbi kimi neyrobioloji və neyropsixoloji səbəblərin olduğu aşkarlanmışdır.
“Kapqras sindromu” olan pasiyentlər duyğusal bağlılığı olan insanlar, əşyalar və ya heyvanlara qarşı yadlaşma hissi keçirirlər. İnsanları tanımaqda çətinlik çəkirlər, başqalarının keçirdiyi emosional vəziyyəti doğru anlaya bilmirlər. Xatırlaya bilmədikləri insanlardan uzaqlaşmağa, onlarla ünsiyyəti kəsməyə çalışırlar. Həmin insanların zərər verə biləcəyini, öz mənfəəti üçün münasibət qurduqlarını düşünürlər. Daha ağır situasiyalarda onları saxtakar kimi düşünürlər və aqressiv olurlar, hətta bu vəziyyətdən uzaqlaşmaq üçün intihara cəhd edirlər. “Kapqras sindromu”nun əsas xüsusiyyəti “duyğu” ilə “görüntü” arasındakı uyğunsuzluqdur.
Yerusəlim sindromu
Dini motivlərdən (daha çox xristian və yəhudilər üçün) dolayı psixolojik olaraq bu məşhur şəhəri ziyarət etmək həvəsinin yaratdığı psixoloji vəziyyətdir. Bu şəhərə gəldikdən sonra sanki bir xəstəlikdən canlarını qurtardıqlarını fikirləşirlər.
Stendal sindromu
Psixosomatik xəstəlik olub, xüsusilə, gözəl bir sənət əsərinə baxarkən ürək döyüntülərinin artması, qarabasma, çaşqınlıq və başgicəllənmə ilə müşayiət edilən prosesi ifadə edir. Sindromun adı kitabında Florensiyanı təsvir edərkən sindromu da yaşamış olan fransız yazıçısı Stendalın adı ilə bağlıdır. (“Neapol və Florensiya: Milandan Redjiyə səfər” kitabında təəssüratlarını paylaşıb)
Diogen sindromu
“Diogen sindromu” daha çox sahibsizlik, özünə laqeyd münasibət hiss etmə hallarını təcəssüm etdirir. Daha çox yaşlı insanlarda müşahidə olunur. Diogen kimi səfil həyatı yaşayır, təmizliyinə necə riayət etməsi haqqında heç bir məlumat yoxdur. Məlum olduğu kimi, Diogen qədim yunan filosofu olub və asketik, səfil həyat sürürək, ömür boyu çəlləkdə yaşayıb.
Paris sindromu
Fransanı ziyarət edən turistlərdə, xüsusilə də yapon turistlərində qeydə alınan psixi pozuntu hesab olunur. İlk dəfə 1986-cı ildə Fransada çalışan yapon psixiatrı Hiroaki Ota tərəfindən müəyyən edilib.
Hər il ən azı 12 yapon turisti Fransa paytaxtını ziyarət etdikdən sonra psixoloqlara müraciət edir. Zərərçəkmişlərin əksəriyyəti yerli sakinlərin aqressiv hərəkətlərindən şikayət edirlər. Xəstələrin 2/3-si bir neçə psixoterapiya seansından sonra normal vəziyyətə qayıda bilir. Lakin yerdə qalanlar daha uzunmüddətli müalicə kursuna ehtiyac duyurlar və əksər hallarda onlara kəskin psixoz diaqnozu qoyulur.
Psixoloq Erv Benhamounun fikrincə, yapon turistlərin psixikası Paris kimi şəhərləri ziyarət etməyə hazır deyil. Onlar qonaqpərvərlik görəcəklərini düşünsələr də, bunun tamamilə əksi ilə rastlaşırlar və onların əsəbləri bu cür gərginliyə dözmür.
Yapon dükanlarında müştəri kraldır, halbuki Parisdə satıcılar onlara xüsusi diqqət yetirmirlər. İctimai nəqliyyatda insanlar kobud və soyuqdur, küçə oğurluqları isə vəziyyəti daha da pisləşdirir. Zərərçəkmişlərdən biri şikayətlənir — “Paris bizim üçün arzular şəhəridir. Bütün fransızlar gözəl və zərifdir. Lakin biz onlarla üz-üzə gəldikdə anlayırıq ki, çox yanılmışıq. Biz tamamilə fərqliyik, həm xaraktercə, həm də həyata baxışlarımıza görə.”
Stokholm sindromu
Populyar psixologiyaya aid termin olaraq insan oğurluğu və ya zorakılıq tətbiqi və ya belə zorakılıq tətbiqi hədəsi zamanı qurbanla aqressor arasında yaranan birtərəfli və ya qarşılıqlı simpatiyanı, müdafiə-təhtəlşüur xarakterli travmatik əlaqəni təsvir edir.
Güclü şokun təsiri altında girovlar onları girov götürən şəxslərə təəssübkeşlik etməyə, onların hərəkətlərinə bəraət qazandırmağa və son nəticədə özlərini onlarla eyniləşdirməyə başlayırlar, onların ideyalarını qəbul edirlər və özlərinin “ümumi” məqsəd naminə qurban verilmələrini zəruri hesab edirlər.
Dominant xarakterli ailə-məişət münasibətləri zamanı məişət xarakterli Stokholm sindromu yarana bilər.
Stokholm sindromu xüsusi ədəbiyyatda “Girovun eyniləşdirmə sindromu” (ing. Hostage Identification Syndrome), “Sağlam fikir sindromu” (ing.Common Sense Syndrome) , “Stokholm amili” (ing. Stockholm Factor), “Girovun yaşama uğrunda mübarizəsi sindromu” (ing. Hostage Survival Syndrome) və sair sinonimlərə malikdir.
Avqustun 26-da polislər tavanda deşik açaraq Ulofssonun və girovların şəklini çəkdilər. Lakin Ulsson hazırlıq işlərinin getdiyini hiss edərək atəş açmağa başladı və bildirdi ki, qaz hücumu olarsa, o, girovları öldürəcəkdir.
Avqustun 28-də polis qaz tətbiq etməklə hücuma başladı. Yarım saatdan sonra cinayətkarlar təslim oldular, girovlar isə xilas edildi.
Keçmiş girovlar bildirirdilər ki, onlar cinayətkarlardan deyil, polisdən qorxurdular. Çünki qarətçilər onlarla yaxşı davranırdılar. Bəzi məlumatlara görə, onlar öz hesabına Ulsson və Ulofsona vəkil də tutmuşdular.
Məhkəmə prosesi zamanı Ulofsson sübut etdi ki, o Ulssona kömək etmirdi və əksinə, girovları xilas etməyə çalışırdı. O, bəraət qazanıb azadlığa çıxdı və azadlıqda olarkən Kristin Enmarkla ailəvi dost oldu. Ulsson isə 10 il həbs cəzası aldı.
Hesab edilir ki, “Stokholm sindromu” anlayışını qeyd edilən hadisəni təhlil edən kriminalist Nils Beyerot (Nils Bejerot) təklif etmişdir. Amerikalı psixiatr Frank Oçberq 1978-ci ildə Stokholm sindromunu ciddi tədqiq etmiş ilk mütəxəssis sayılır və o belə qərara gəlmişdi ki, girovların azad edilməsi ilə bağlı əməliyyat hazırlanarkən girov götürülən şəxsin davranışı mütləq nəzərə alınmalıdır.
Stokholm sindromu aşağıdakı hallarda baş verə bilər:
- Siyasi xarakterli terror aktları (girov götürmə);
- Hərbi əməliyyatlar (məsələn, əsir götürülmə);
- Düşərgə və həbsxanalarda azadlıqdan məhrumetmə;
- Məhkəmə prosedurlarının həyata keçirilməsi;
- Siyasi qrupların və dini sektaların daxilində şəxsiyyətlərarası avtoritar münasibətlərin inkişaf etməsi;
- Milli adətlərin həyata keçirilməsi (məsələn, qız qaçırma);
- İnsanların qul kimi işlədilmə, şantaj və ya pul alınması üçün oğurlanması;
- Ailədaxili, məişət və ya seksual zorakılıq zamanı.
Tədqiqatçılar güman edirlər ki, Stokholm sindromu əslində psixoloji paradoks, pozuntu və ya sindrom deyildir və əslində insanın psixikaya travma yetirən hadisəyə normal reaksiyasıdır. Stokholm sindromu ruhi xəstəliklərin təsnifatının beynəlxalq sistemlərinin heç birinə daxil edilməyib.
Tədqiqatlar onu göstərir ki, Stokholm sindromuna nadir hallarda rast gəlinir. FTB-nun məlumatlarına görə, binada girov götürülmə ilə bağlı 1200-ə yaxın halın ancaq 8%-də Stokholm sindromuna rast gəlinmişdir. Lakin, başqa bir tədqiqatda deyilir ki, 4700 cinayət hadisəsinin təhlili zamanı qurbanların 27%-də bu və ya digər şəkildə Stokholm sindromuna rast gəlinirdi.
Lima sindromu
“Lima sindromu” Stokolm sindromunun tam əksinə, güclü tərəfin zəif tərəfə simpatiyasıdır. Səbəbkar hadisə, 17 dekabr 1997-ci ildə Limada (Peru) MRTA, yəni “Tupak Amaru İnqilabi Hərəkatı”nın14 üzvünün, içlərində diplomatlar, hərbçilər, dövlət işçiləri, həmçinin gələcək Peru prezidenti və mövcud prezidentin anasının da olduğu yüzlərlə yığıncaq iştirakçısını əsir alması hadisəsi ilə bağlıdır.
Daha sonra əsirləri xilas edərkən dəstə üzvlərinin xilas etmə işlərinin lazımsızlığını göstərən reaksiyaları sindromun tərifini verir. Bir neçə aylıq müzakirələr və öldürülən birindən başqa digərləri azadlığa buraxılır.
