2 mart (18 fevral) 1855-ci ildə Peterburqda Qış sarayında imperator I Nikolay 59 yaşında vəfat etdi. Rəsmi məlumatda deyilirdi ki, o, ağır xəstəlikdən dünyasını dəyişib. Guya paradda nazik mundir geydiyi üçün ağ ciyəri soyuqlamışdı. Lakin gəzən söz-söhbətlər tam başqa şeyi deyirdi. Bu şayiələr arasında onun zəhərlənməsi daha çox yayılmışdı.
Bu şayiələrin yayılmasında I Nikolayın düşməni, Londonda məskunlaşan Aleksandr Gersenin rolu böyük idi. O, çox sevinc və böyük həvəslə bu şayiələri tirajlamaqla məşğul idi. Gersen, I Nikolayın Rusiyanın Krım müharibəsində biabırçı məğlubiyyəti səbəbiylə zəhər içərək intihar etdiyini yazırdı. Hətta o, rəsmi diaqnozda deyilənləri kinayə ilə “Ağ ciyərdə Yevpatoriya” ifadəsi altında işlədərək, əslində imperatorun ölüm səbəbinin başqa olduğunu göstərirdi.
Publisist, ədəbi tənqidçi Nikolay Dobrolyubov öz gündəliyində qeyd edirdi ki, gəzən şayiələrə görə çar zəhərlənərək ölmüşdür. Onun nəşini balzamlaşdırmaq istəyərəkən, qanında zəhər aşkar edilmişdi. Bu günlərdə bütün Peterburq Nikolayın Yevpatoriyadakı məğlubiyyətinin şokundan ayıla bilmirdi. Belə ki, 17 fevral 1855-ci ildə ruslar Yevpatoriyanı azad etməyə cəhd etsələr də türklərin ağır artilleriya zərbələri altında geri çəkilməyə məcbur olmuşdular. Buna görə də, bu biabırçılığı həzm edə bilməyən çar öz həyatına qəsd etdi.
Əlbəttə, rəsmi diaqnoz inandırıcı deyildi. Çünki heç zaman I Nikolayın səhhətində hər hansı problemin olduğu qeyd olunmamışdı. Üstəlik, böyük bir imperiyanın rəhbərinin paradda nazik paltarda iştirak etdiyindən dolayı soyuqladığı versiyası heç də inandırıcı deyildi. Onun ölümü isə bir müddət sirr kimi saxlanıldı. Bu, saray dairələri üçün heç də az-az rast gəlinan bir vəziyyət deyildi.
Bu arada, qəzetlərdə verilən xəbərlər daha maraqlı xarakter daşıyır. Belə ki, 2 mart 1855-ci ildə «Бюллетеня № 1» adlı qəzetdə xəbər verilir ki, “Əlahəzrət imperatorumuz xəstələnib, qızdırması var”, hansı ki, bu tarixdə artıq o, vəfat etmişdi. Həmin gün «Бюллетень № 2»-də qeyd olunur ki, “Əlahəzrət imperatorun xəstəliyi ağırlaşır”. Artıq vəfatından bir gün sonra işıq üzü görən «Бюллетень № 3»-də isə imperatorun vəziyyətinin daha da ağırlaşdığı qeyd olunurdu. «Бюллетень № 4»-də onun iflic olduğu, 5 mart tarixində çıxan nömrəsində isə artıq dünyasını dəyişdiyi qeyd olunurdu.
Tarixçi İqor Zimin yazır ki, həmin dövrün arxivlərində imperatorun qeyd olunan diaqnozla vəfatını göstərən heç bir sənəd, tibbi arayış və s. yoxdur. Bu, bir daha intihar versiyasının üstünlük qazandığı anlamına gəlir. Lakin bir çoxları da qeyd edir ki, I Nikolay çox qatı dindar olaraq, heç vaxt intihar yolunu seçə bilməzdi.
Bu suallar hələ də tam olaraq, öz cavabını tapa bilməyib. Tarix suallarla doludur.
Vladimir Voronov