Pivənin ilk dəfə neoilit dövründə meydana gəlməsi deyilir. Hətta o da deyilir ki, əcdadlarımız taxılı çörək üçün deyil, məhz, pivə bişirmək üçün yetişdiriblər. İsraildə Rakefet mağarasında tapılmış tapıntılar onu deməyə əsas verir ki, natufiyalılar eramızdan 13 min il əvvəl pivə ilə tanış olublar.
Bəs Azərbaycanda ilk dəfə pivəni kim bişirib? Çox maraqlı faktlar var…Bu işin baniləri almanlar olub…
Yelenendorf– Azərbaycan pivəsinin vətəni
Azərbaycanda alman koloniyalarının tarixi XIX əsrin ilk on illiyinə dayanır. İlk koloniya, Yelizavetpol quberniyasında əsası qoyulan Yelenendorf (indiki Göygöl) olub.
Yelenendorfda məskunlaşan alman icmasında əsas rolu Forer qardaşları oynayıb. Onların şərabçılıq təsərrüfatına böyük meyvə bağları, tərəvəz sahələri və bağçalar daxil idi. XIX əsrin sonlarından etibarən isə onlar, ət və pendir tədarükü məqsədilə atçılıq və mal-qara ilə məşğul olmağa başladılar.
Bu böyük təsərrüfatın banisi, sadə icma sakini Xristofor Forer idi. 1846-cı ildə o, ilk üzümçülük desyatini yaratdı. 1870-ci ildən bu təsərrüfat “Xristofer Forer və oğullarının təsərrüfatı” adlanmağa başladı. 1892-ci ildə isə o, öz təsərrüfatını oğullarına (Xristofor, Fridrix, Qotlob və Henrix) bağışladı və “Forer qardaşlarının təsərrüfatı” adlandı. Qardaşlar bu təsərrüfatı sahələr üzrə ayırdılar.
Qardaşlar təsərrüfatı daha da inkişaf etdirərək, spirt, konyak və pivə sahələrini gəlişdirdilər. 1868-ci ildə onlar pivə zavodu inşa etdilər. Lakin ilk əvvəllər məhsuldarlıq o qədər də çox deyildi – ildə 12 min litr…
Getdikcə pivəyə olan ehtiyac çoxalırdı. Buna görə, istehsal da yüksəlməyə başladı. 1911-ci ildə Yelenendorfda 21900 vedrə pivə bişirilmişdi ki, bunun da dəyəri 24090 rubl idi.
Bu zavod gücünə görə, XX əsrin əvvəllərində Zığda yerləşən Bakı pivə zavodundan sonra ikinci yeri tuturdu.
Forer qardaşlarının Bakıda da mağazaları vardı, Kolyubakinskiy və Mariinskiy küçələrinin kəsişməsində, Nağıyevin evində yerləşirdi.
Təəssüflər ki, Sovetlərin hakimiyyətə gəlməsi ilə onların təsərrüfatları milliləşdirildi, bir çox alman güllələndi və ya Sibirə sürgün edildi.
1949-cu ildə, II Dünya Müharibəsindən sonra Yelelndorfdakı pivə zavodu “Kirovabad pivə zavodu” adı ilə fəaliyətini bərpa etdi. 1971-ci ildə zavod 900 min çəllək pivə istehsal edirdi. 1997-ci ildə zavod “Gəncə pivə” ATSC adı ilə fəaliyyətini davam etdirməyə başladı.
2004-cü ildə zavod bazarın 5%-nə nəzarət edirdi. Lakin 2006-cı ildə “Bakı-Castel” şirkətinin zavodu alması ilə əlaqədar olaraq, fəaliyyətini dayandırdı.
Paytaxt Bakıda Jiqulevskiy pivəsi
Azərbaycanda ikinci pivə zavodu Zığda inşa edilib. Burada “Jiqulevskoe” pivəsi istehsal olunurdu. Əsasını qoyan avstriyalı zadəgan, tacir idi.
Alfred Yozef mariya fon Vakano 1846-cı ildə Avstriya-Macarıstanda anadan olub, Vyanada Kommersiya akademiyasında təhsil alıb. 1880-ci ildə öz kapitalını M.Faber ilə birləşdirərək, Samarada Jiqulevskiy pivə zavodu açıb. (Bu ad yaxınlıqda yerləşən eyniadlı dağdan götürülüb)
1882-ci ildə Vakano və Feber səhmdar cəmiyyəti təsis ediblər. 1900-cü ildə “Vakano və Ko. Jiqulevskiy pivəbişirmə zavodu yoldaşlığı” yaradıldı. Bu şirkət Rusiyada ən nəhəng pivə zavodu idi: burada 2.5 min işçi və fəhlə çalışırdı. Burada bir neçə növ pivə (o cümlədən, “Vyana” növü) istehsal olunurdu.
1889-cu ildə onların səsi Bakıdan gəlməyə başladı. Burada (indiki İsrafil Məmmədov küçəsində) pivə anbarı tikdilər.
1969-cu ildə yeni zavod – “Xırdalan-Bakı pivə” zavodu yaradıldı.
XX əsrin 60-70-ci illərində yeni zavodlar: Dağlıq Qarabağda “Əsgəran alkoqolsuz pivə zavodu”, Salyanda (1965), Yevlaxda (1967), Xaçmazda (1969), Mingəçevirdə və Sumqayıtda (1975) və Zaqatalada (1979) pivə zavodları açıldı.
Ən böyük pivə zavodu 1969-cu ildə Xırdalanda açıldı.
1997-ci ildə bu zavod fransız “Group Castel”in idarəçiliyinə keçdi. Zavodun gücü ildə 6 milyon dekalitrdən 10 milyon dekalitrə qalxdı.
2000-ci ildən Xırdalan pivəsinin istehsalına başlanıldı. Daha sonra, “Xırdalan Qara”, “Xırdalan 7/7”, “33 Export”, “Bizim pivə”, “Əfsanə” markaları meydana çıxdı. 2008-ci ildə şirkət ölkədə pivə bazarının 70%-nə nəzarət edirdi.
15 мая 2008-ci ildə «Балтика» və Brasseries Internationals Holding (Eastern) Ltd (BIH Eastern) bu zavodu almaq üçün saziş imzaladılar və zavod «Балтика»nın tabeliyinə keçdi. 2009-cu ildən şirkət «Балтика-Баку» adlanmağa başladı. (Carlsberg Group)
“Carlsberg Azerbaijan”ın büdcəsi 50 milyon AZN-dir. Portfelə “Xırdalan”, “Tuborg”, «Балтика 7», «Балтика 0», «Балтика 9», «Балтика 4», «Балтика КУЛЕР», “Əfsanə”, «Жигулевское Фирменное», “Carlsberg”, “Kronenbourg Blanc”, Seth and Riley’s Garage Hard Lemon и Karmi Sensual kimi adlar daxildir.