Uilyam Şekspir – dünya ədəbiyyatının və mədəniyyətinin ölməz klassiki, Britaniyanın ən məşhur yazıçısı… Biz hamımız Şekspir deyəndə, ilk növbədə ağlımıza “Romeo və Cülyetta”və “Hamlet” gəlir…Lakin indi biz desək ki, bu əsərlərin müəllifi Şekspir olmayıb, onda necə, təəccüb içərisində donub-qalarsızmı?
Yazıçının əsərlərinin müəllifi olub-olmaması ətrafında dolaşan söz-söhbətlər uzun müddətdir ki, mövcuddur və bunların hər birində müəyyən qədər həqiqət payı vardır. Dahi yazıçının “Olum ya ölüm!” dilemması indi bizi başqa bir sual ilə qarşı-qarşıya qoyur: “Olub, ya olmayıb?”
Müəlliflik məsələsində kraliça Yelizaveta, I Yakov Stüart, Daniel Defo, Corc Qordon Bayron və onlarla başqa adamın, xüsusilə Frensis Bekon, Eduard de Veer, Rocer Menners, Uilyam Stenli, Kristofer Marlou və müəlliflər qrupunun (Semuel Deniel, Barnabi Barns, Uilyam Uorner və b.) adları hallanmaqdadır.[1]
İlk şübhələr, müəllifin “Hamlet” və “Yay gecəsində yuxu” pyeslərinin yazdığı dövrlərdə (1772-ci il) meydana gəlməyə başlayıb. Belə bir iddia var ki, bu əsərlər, dövrün məşhur filosofu, hüquqşünası və siyasi xadimi Frensis Bekona məxsusdur.
Xeyli müddət sonra, 1856-cı ildə Konnektikut ştatının sakini, müflis olmuş bir tacirin qızı olan jurnalist Deliya Bekon məşhur“Şekspir məsələsi”ətrafında araşdırmalarının yekunu olaraq belə bir qənaətə gəlib ki, ümumiyyətlə, Şekspir adlı şəxs savadsız biri olub və onun pyesləri hesab olunan əsərlər üzərində Uolter Reli və Edmund Spenser də daxil olmaqla, yazıçılar kollektivi işləyib. Bu kollektivə isə rəhbərliyi Frensis Bekon edib. O, bu araşdırmalarını Britaniyada rəsmi sənədlər əsasında həyata keçirib. Hətta o, Bekonun Sent-Olbanidə dəfn olunduğu məzarı açdırmağa da cəhd edib. Belə güman edirdi ki, ola bilsin, yazıçının əlyazmaları da özü ilə birlikdə basıdırlıb. Lakin onun bunu etmək cəhdi baş tutmayıb. Bunlara baxmayaraq, onun araşdırması ədəbiyyat tarixində partlayış effekti yaratmışdı.
Özünün 675 səhifəlik“Şekspir pyeslərinin fəlsəfəsinin açılması ”(və ya “Şekspir pyeslərinin həqiqi fəlsəfəsi”) kitabında (1857) Deliya Bekon yazır ki, Şekspir və onun ailə üzvləri nəinki yazıb-oxumağı bacarır, hətta ağ kağız üzərində əyri-üyrü xətlər belə çəkə bilmirdilər. Hətta Şekspir öz soyadını belə savadsız şəkildə yazır və çoxlu səhvlər buraxırdı. Deyilənə görə, Şekspirin heç ibtidai təhsili belə olmayıb.
Bunlardan başqa, annallarda belə bir məlumat qeyd olunur ki, Şekspir kiçik sahibkar, həmçinin “Qlobus” adlı teatrda ikinci dərəcəli aktyor olub. Bəzi alimlər güman edir ki, o, sırf bu teatr üçün kiçik həcmli əsərlər yazmış və nümayiş etdirmişdir. Lakin bunu isbatlayacaq hər hansı sənədə rast gəlinmir.
Amerikalı jurnalist öz iddialarını gücləndirmək üçün daha bir fakta diqqət çəkir. Belə ki, o qeyd edir ki, Şekspirin dünyasını dəyişməsi (bu arada, qeyd edək ki, o, eyni gündə – 23 apreldə – doğulmuş və vəfat etmişdir) heç bir ictimai reaksiyaya səbəb olmayıb. Yeganə kiçik bir nekroloq dərc olunub: “25 aprel 1616-cı ildə “centlmen” Uill Şekspir dəfn olundu…” Amma həmin dövrdə dünyasını dəyişmiş yazıçı və ya şairlərin qələm dostlarının dəfn mərasimində mərhumun əsərlərindən parçalar söyləməsi, ona matəm elegiyası həsr etmələri dəbdə idi. Şekspirin dəfni zamanı isə belə bir şeyin baş verməməsi, amerikalı araşdırmaçının fərziyyələrini qüvvətləndirir.[2]
Bəs kim idi Frensis Bekon?
O, 1561-ci il yanvar ayının 22-də anadan olub. Dünya elminə əvəzsiz qatqısı olan bir filosofdur. O, orta əsrlərin ünlü qardaşlıq cəmiyyəti olan mason cəmiyyətinin, eləcə də, Rozenkreyserlərin (Gül və Xaç qardaşlığı) üzvü idi.[3]
Belə güman edilir ki, o, öz kimliyini gizlətmək üçün bu üsuldan istifadə etmək qərarına gəlib. Onu zaman-zaman “Bir nəfərin kimliyini gizlədərək yaşaması ən yaxşısıdır” ifadəsi (bene visit qui bene latuit ) gümanlarımıza haqq qazandırır.
Bekon nəzəriyyəsinin tərəfdarları israrla diqqəti Honorificabilitudinitatibus termininə yönəldirlər. Onlar bunun bir anaqram olduğunu deyirlər.
Şekspirin kimliyi məsələsində digər şəxslərin də adları qeyd olunur ki, bunların hər birində müəyyən qədər həqiqət payının olması mümkündür. Onlar Oksford qrafı Eduard de Veer (1550–1604), Ratlend qrafı Rocer Menners (1576–1612), Derbi qrafı Uilyam Stenli (1561-1642) və dramaturq Kristofer Marlo (1564–1593)-dur.
1923-cü ildə Hindistandakı Britaniya idarəçiliyinin qulluqçusu T.Forrest “Şekspir sonetləri”nin beş müəllifi” adlı kitab nəşr etdirir. Qeyd edir ki, guya bu müəlliflər Semuel Daniel, Barnabi Barns, Uilyam Uorner, Con Donn və Uilyam Şekspirdir.
1931-ci ildə isə tarixçi və iqtisadçı Gilbert Sleyterin “Yeddi Şekspir” adlı kitabı işıq üzü görür. Ona görə bu müəlliflər – Frensis Bekon, Kristofer Marlo, Uolter Reli və Meri, qrafinya Pembrouk və Oksford, Ratlend və Derbi qrafları idi.
1952-ci ildə britaniyalı polkovnik-leytenant Monteqyu Duqlas “Oksford lordu və Şekspir qrupu” adlı kitabında qeyd edir ki, kraliça Yelizaveta Oksford qrafını təbliğat şöbəsinə rəhbər təyin edir və ona vətənpərvərlik pyeslərinin və pamfletlərinin yazılmasını tapşırır. O da bu tapşırığı yüksək səviyyədə yerinə yetirmək məqsədilə Şekspir adı altında müəlliflər qrupu yaradır və bura Frensis Bekon, Marlo, Con Lili və Robert Qrini daxil edir. Bu versiya tədqiqatçılar tərəfindən daha çox qəbul edilir.
Dəqiq deyə bilmərik, bu fərziyyələr doğrudur, ya yalan, amma bu, Şekspirin dünya ədəbiyyatı tarixində günəş kimi parlayan simasını heç zaman söndürə bilməyəcəkdir.